Morgunblaðið - 01.10.2015, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. OKTÓBER 2015
Með tröllum Þeir sem eiga leið um Laugaveginn láta rigninguna ekki skemma fyrir sér möguleika til að sprella svolítið eins og þessi sem stillti sér upp milli tveggja trölla í sömu líkamsstöðu.
Árni Sæberg
Á undanförnum
misserum hafa stjórn-
völd glímt við vanda
sem ríkir á húsnæð-
ismarkaði. Skipaðir
hafa verið starfshópar
og unnar skýrslur og
fjölbreyttar tillögur
hafa komið fram.
Vandinn er sá að al-
menningur á auknum
mæli erfiðara með að
eignast húsnæði. Sér-
staklega er það erfitt fyrir þá sem
eru að kaupa fasteign í fyrsta sinn.
Hugmyndir og tillögur hafa m.a.
snúið að því að reyna að lækka
byggingarkostnað íbúðarhúsnæðis
en lítið gengið og of hægt. Þar hef-
ur verið bent á íþyngjandi ákvæði í
reglugerð þar um,
lóðaverð hjá sveit-
arfélögum og skipulagi
húsnæðis. Einhverjir
eru mjög uppteknir af
framgangi leigufélaga
en undirritaður hefur
verið þeirrar skoðunar
að langtum frekar eigi
að vinna að því að
gera fólki kleift að
eignast eigið húsnæði
en að vera fast á
leigumarkaði og þar
með eiga á hættu að
festast í fátækt-
argildru til framtíðar.
Langstærsti kostnaðarliðurinn og
sá sem mestu máli skiptir hjá
kaupendum húsnæðis liggur í
kostnaði vegna fjármögnunar. Að-
gerðir sem miða að því að lækka
byggingarkostnað um 10-20%
skipta alls ekki sköpum. Verð-
tryggð húsnæðislán eða óverð-
tryggð lán á himinháum vöxtum
mynda langstærsta kostnaðarliðinn
hjá almenningi. Á þennan vanda
verður að ráðast til að vinna bug á
þeim húsnæðisvanda sem almenn-
ingur stendur frammi fyrir. Íviln-
anir stjórnvalda gagnvart leigu-
félögum eða tilslakanir á
reglugerðum duga einfaldlega ekki
til.
Almenningur sem horfir á
greiðsluseðil húsnæðislána sér
glögglega að fjármagnskostnaður-
inn er dýrasti þátturinn við kaup á
húsnæði. Skv. reiknivél Íbúðalána-
sjóðs væri lántaki með 20 milljón
króna lán til 30 ára að greiða að
meðaltali um 200.000 krónur á
mánuði m.v. 4,6% verðbólgu (með-
altal síðustu 20 ára). Af þessum
200.000 þúsundum eru 50.000 krón-
ur greiddar af höfuðstól lánsins en
150.000 þúsund krónur greiddar í
vexti og verðbætur. Fjórðungur
greiðslunnar er því af höfuðstóli
lánsins en þrír fjórðu kostnaður við
fjármögnun. Niðurstaðan eftir 15
ár þegar lánstíminn er hálfnaður
er sú að af 20 milljón króna láni
hafa verið greiddar í afborganir
um 25 milljónir króna og eft-
irstöðvar lánsins væru sama upp-
hæð og búið er að borga eða 25
milljónir króna. Þegar upp er stað-
ið verður svo lántakandinn búinn
að greiða 75 milljónir króna fyrir
20 milljón króna lánið sitt. Það gef-
ur því auga leið að árangursríkasta
leiðin til að auðvelda fólki að eign-
ast húsnæði er að færa fjármögnun
almennings til húsnæðiskaupa nær
því sem þekkist meðal þjóða sem
við að öllu jöfnu berum okkur sam-
an við.
Það er eiginlega makalaust að á
sama tíma og stjórnvöld leita leiða
við að lækka kostnað skuli Seðla-
bankinn hækka þann kostnaðarlið
sem þegar er langstærstur við hús-
næðiskaup með hækkun vaxta. Það
má því segja að húsnæðisvandinn
sem við blasi sé bundinn við eitt
húsnæði í bænum – í Seðlabank-
anum.
Eftir Ármann Kr.
Ólafsson »Eftir 15 ár, þegar
lánstíminn er hálfn-
aður af 20 m.kr. láni, er
búið að borga 25 m.kr. í
afborganir, þá standa
eftirstöðvar þess í 25
m.kr.
Ármann Kr.
Ólafsson
Höfundur er bæjarstjóri Kópavogs.
Húsnæðisvandinn í Seðlabankanum
Mikil þróun og
framfarir hafa verið í
kúabúskap og mjólk-
urframleiðslu und-
anfarin ár. Búin hafa
stækkað og tækni-
framfarir orðið miklar
og mörg bú hafa tekið
róbóta í sína þjónustu
og er það ánægjulegt
og mikilvægt að grein-
in geti þróast og vaxið
svo hún geti orðið sem
best samkeppnisfær við aukinn inn-
flutning og aukið vöruúrval og þjón-
að neytendum sem best. Sá hluti
búvörusamningsins sem snýr að
mjólkurframleiðslunni rennur út í
lok næsta árs og undirbúningur að
gerð nýs samnings er hafinn. Í því
ljósi vakna ýmsar spurningar um
hvernig stuðningi við greinina verði
háttað í nýjum búvörusamningi þar
sem miklar breytingar hafa verið í
greininni undanfarin ár.
Dæmi eru um mikla samþjöppun
í mjólkurframleiðslu og í raun eru
orðin til verksmiðjubú,
t.d. í Flatey á Mýrum,
þar sem einkahluta-
félagið Selbakki, í eigu
útgerðarfélagsins
Skinneyjar–Þinganess
á Höfn, er að reisa
stærsta fjós landsins
með rými fyrir 300
kýr. Ætlunin er að tvö-
falda mjólkurfram-
leiðsluna, úr einni
milljón lítra í tvær
milljónir lítra á ári. Ég
spyr: Er eðlilegt að
stórir útgerðarrisar og
fjárfestar komi með mikið fjármagn
inn í mjólkurframleiðsluna og fái
síðan beingreiðslur til jafns við
aðra? Er réttlætanlegt að rík-
isstuðningur renni til eins stærsta
útgerðarfélags landsins? Varla get-
ur það fallið undir eitt af mark-
miðum búvörusamningsins.
Í sjávarútvegi mega fyrirtæki
ekki vera nema með 12% af heildar-
úthlutuðum afla. Er ekki eðlilegt að
sömu sjónarmið gildi um mjólk-
urframleiðslu og að girðingar verði
settar til að koma í veg fyrir mikla
samþjöppun í greininni? Stuðningur
ríkisins við mjólkurframleiðslu í
ljósi aukinnar samþjöppunar í
greininni og aðkomu stórra fjár-
festa á móti hefðbundnum fjöl-
skyldubúsrekstri hlýtur að kalla á
endurskoðun á beingreiðslum og að
þær gangi til jafns til verk-
smiðjubúa og annarra framleiðenda.
Í dag eru svokallaðar gripagreiðslur
misháar í búvörusamningi og sýna
fram á að það er hægt að skerða og
mismuna í ríkisstyrk. Mikilvægt er
að greinin hafi færi á að vaxa og
dafna og geti nýtt sér sem best
tækninýjungar og að bændur geti
bætt vinnuaðstöðu sína og aðbúnað
gripanna. Margir bændur hafa lagt
í gífurlegar fjárfestingar undanfarin
ár og í byggingu nútímafjósa þar
sem fjárfest hefur verið í dýrum
búnaði sem getur lagst á allt að 120
millj. kr. í verðmæti. Til þess að
standa undir slíkri fjárfestingu
verður framleiðslan að vera, er mér
sagt, um 800 þúsund lítrar miðað
við til dæmis tvo róbóta.
Það sem er mikið áhyggjuefni í
dag eru kynslóðaskiptin í greininni
og hve erfitt reynist fyrir unga
bændur að fóta sig í greininni þar
sem gífurlega dýrt er að fjárfesta í
greiðslumarki og byggja sig upp og
bankarnir bjóða okurvexti og halda
mönnum í raun í skuldafjötrum um
ókomin ár. Það sýnir enn og aftur
að þörf er á því að ríkisbanki eins
og Landsbankinn sé gerður að sam-
félagsbanka sem sinni samfélags-
legu og félagslegu hlutverki um
land allt. Ég tel að það þurfi að
horfa til þess með hvaða hætti
stuðningur við greinina nýtist best
til kynslóðaskipta í greininni og til
að búskapur haldist áfram á góðum
bújörðum.
Það er líka mikilvægt að horft sé
til þess að halda landinu í byggð og
hvað geti gerst ef svo mikil og óheft
samþjöppun verður í mjólkuriðnaði
að búum fækkar kannski úr ca 700 í
200. Það yrði gífurleg búsetubreyt-
ing hér um allt land og það hefði
gífurlega miklar samfélagslegar af-
leiðingar.
Við höfum horft upp á hvernig
kvótakerfið í sjávarútvegi hefur far-
ið með byggðirnar. Ætlum við að
horfa upp á að það sama gerist í
sveitum landsins án þess að bregð-
ast við meðan tími er til? Ég tel að
mikil ábyrgð hvíli á herðum hæstv.
landbúnaðarráðherra og Alþingi í
þessum efnum og það verði að
skoða þetta í því ljósi hver heildar-
áhrifin verða í framtíðinni á mjólk-
urbúskap og fjölskyldubúrekstur í
landinu. Byggðastofnun ætti í sam-
starfi við Landbúnaðarháskólann á
Hvanneyri að gera úttekt og grein-
ingu á áhrifum og afleiðingum sam-
þjöppunnar í mjólkurframleiðslu í
landinu hvað varðar byggðaþróun
og möguleika til kynslóðaskipta í
greininni.
Eftir Lilju Rafneyju
Magnúsdóttur » Við höfum horft upp
á hvernig kvótakerf-
ið í sjávarútvegi hefur
farið með byggðirnar.
Ætlum við að horfa upp
á að það sama gerist í
sveitum landsins?
Lilja Rafney
Magnúsdóttir
Höfundur er alþingismaður Vinstri
grænna í Norðvesturkjördæmi.
Samþjöppun í mjólkurframleiðslu