Morgunblaðið - 22.10.2015, Qupperneq 40

40 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. OKTÓBER 2015
þingi lögum sem veittu Kroner
lækningaleyfi. En þá höfðu þau
hjónin gert ráðstafanir til að komast
til Bandaríkjanna og fóru þangað
haustið 1944.
„Þau voru hins vegar Íslandi alltaf
þakklát fyrir björgunina og voru
jarðneskar leifar þeirra fluttar til Ís-
lands að þeirra eigin ósk. Þór White-
head segir sögu þeirra í bókum sín-
um um síðari heimsstyrjöldina,“
segir Hannes.
Leyndarmál um Hitler
„En Kroner bjó yfir merkilegu
leyndarmáli,“ bætir Hannes við.
„Bandaríkin höfðu tekið við her-
vernd Íslands sumarið 1941 og Hitl-
er hafði sagt þeim stríð á hendur
seint á sama ári. Nú fengu bandarísk
hernaðaryfirvöld áhuga á Hitler og
fortíð hans. Árið 1943 komu starfs-
menn leyniþjónustu bandaríska flot-
ans að máli við Kroner hér á Íslandi
og tóku af honum skýrslu sem leynd
var létt af 6. júní 1972, og er raunar
hægt að lesa hana á netinu. Þannig
var mál með vexti að liðþjálfi einn,
sem var enginn annar en Adolf Hitl-
er, var í október 1918 lagður inn á
hersjúkrahúsið Pasewalk í Austur-
Pommern. Sjálfur sagði Hitler síðar
að hann hefði verið lagður inn vegna
þess að hann hefði blindast við sinn-
epsgasárás breska hersins á víg-
stöðvunum í Belgíu. En Kroner
þekkti lækni á Pasewalk-sjúkrahús-
inu, dr. Edmund Forster, sem gerði
aðra sjúkdómsgreiningu á Hitler.
Forster taldi að Hitler hefði orðið
blindur af því að hann hefði orðið
fyrir taugaáfalli á vígstöðvunum.
Ekki er ljóst af skýrslu Kroners frá
1943 hvort hann hafði sjálfur verið
læknir á Pasewalk og tekið þátt í að
greina Hitler, þótt höfundar skýrsl-
unnar segðu það í formála hennar,
en Kroner vissi að minnsta kosti vel
af sjúkdómsgreiningu Forsters.
Hann benti líka á það í skýrslunni til
leyniþjónustumannanna að venju-
lega læknast menn ekki skyndilega
af blindu sem stafar af sinnepsgas-
árás, en Hitler fékk tiltölulega fljótt
sjónina aftur. Taldi hann það benda
til að sjúkdómsgreining Forsters
væri rétt,“ segir Hannes.
Hannes segir að nærri megi geta
að nasistar hefðu ekki verið hrifnir
af því að þetta kæmi í ljós: Foringi
þeirra hefði orðið fyrir taugaáfalli á
vígstöðvunum, en ekki verið fórnar-
lamb sinnepsgasárásar breska hers-
ins, eins og hann sagði sjálfur.
Sjúkraskýrslurnar frá Pasewalk
voru vandlega læstar niður, og gætti
Kurt von Schleicher, hinn raunveru-
legi yfirmaður Ríkisvarnarliðsins
þýska, þeirra eins og sjáaldurs
augna sinna í sérstökum skjalaskáp.
En hann birti sjúkraskýrslurnar
ekki, og á „nótt hinna löngu hnífa“
1934 drápu nasistar von Schleicher.
Sjúkraskýrslurnar hurfu.
„Í rauninni er eina frambærilega
heimildin um þetta vitnisburður
Kroners 1943 í samtalinu við banda-
rísku leyniþjónustumennina,“ segir
Hannes. „Hann fullyrti þar að nas-
istar hefðu líka drepið Edmund
Forster, en opinber dánarorsök
hans var sjálfsvíg haustið 1934.
Forster, sem var gyðingur, var þá
læknaprófessor í Greifswald-
háskóla, og sagði Kroner að hann
hefði verið maður léttlyndur og
heilsugóður.
Skáldað og spunnið
Margt hefur hins vegar verið
skáldað eða spunnið upp í kringum
þetta mál,,“ segir Hannes, „enda er
Hitler vinsælt bókarefni. Til dæmis
skrifaði sálfræðingurinn David Lew-
is bókina The Man Who Invented
Hitler: The Making of the Fuhrer,
sem kom út 2003, þar sem hann les
að mínum dómi allt of mikið í skýrsl-
una sem bandarísku leyniþjónustu-
mennirnir tóku af Kroner 1943.
Heldur hann líka út sérstakri heima-
síðu á netinu um fróðleik um málið.
Lewis fullyrðir að Kroner hafi gert
fyrstu sjúkdómsgreininguna á Hitl-
er, en það kemur alls ekki fram í
skýrslu leyniþjónustu bandaríska
flotans. Mér þykir einmitt líklegt að
Kroner hefði tekið það sérstaklega
fram ef hann hefði sjálfur greint Hit-
ler eða jafnvel aðeins hitt hann, en
það gerði hann ekki í skýrslunni.
Lewis setur fram ýmsar kenningar
um að Hitler hafi orðið sá sem hann
varð af því að Forster hefði læknað
hann af taugaáfallinu með dáleiðslu,
en heimildir fyrir því eru ekki áreið-
anlegar, eins og margir fræðimenn
hafa bent á.“
Hannes segir að fleiri bækur hafi
komið út um dvöl Hitlers á her-
sjúkrahúsinu í Pasewalk. Sumar
styðjist þær við skáldsögu sem þýski
rithöfundurinn Ernst Weiss skrifaði
árið 1938 og bar nafnið Ich, der Aug-
enzeuge eða Ég, sjónarvotturinn.
Var hún um sálfræðing sem hafði til
meðferðar sjúkling, og var augljóst
að átt var við Hitler. Átti Weiss, sem
var landflótta gyðingur í París, að
hafa lesið sjúkraskýrslurnar um
Hitler fyrir milligöngu Forsters.
„Augljóst er að ekki er hægt að nota
þessa skáldsögu sem einhvers konar
heimild um hugsanlegan sjúkdóm
Hitlers,“ segir Hannes. „Sjálfur
stytti Weiss sér aldur 1940, um það
bil þegar nasistar voru að halda inn í
París. En eftir stendur skýrslan sem
leyniþjónusta bandaríska flotans tók
af Karli Kroner 1943 þar sem hann
hafði eftir Edmund Forster að Hitl-
er hefði verið lagður inn á hersjúkra-
húsið vegna taugaáfalls, en ekki
sinnepsgasárásar, og sú staðreynd,
sem Kroner lagði sjálfur einmitt
áherslu á, að Hitler fékk sjónina
nánast strax aftur, eins og gerist iðu-
lega þegar menn blindast af tauga-
áfalli.“
Þess má geta að haustið 1996 birti
Morgunblaðið langt viðtal Elínar
Pálmadóttur við Klaus Erlend Kron-
er verkfræðiprófessor, son þeirra
Karls og Irmgard Kroner. Þar rakti
hann sögu þeirra hér og afdrif í
Bandaríkjunum. Viðtalið má lesa á
netinu. Karl Kroner lést vestanhafs
1954, en Irmgard lifði til ársins 1973.
Adolf Hitler fékk taugaáfall
 Þýskur læknir af gyðingaættum, Karl Kroner, sem hér dvaldi á stríðsárunum, bjó yfir leyndarmáli
um leiðtoga Þriðja ríkisins  Vitnisburður Kroners hefur orðið efni í nokkur fræðirit um ævi Hitlers
Ljósmynd/Þjóðminjasafn Íslands.
Fjölskyldan Læknishjónin Karl og Irmgard Kroner með Klaus Erlendi syni sínum. Myndin er tekin meðan þau
bjuggu á Íslandi. Þau komu hingað á flótta undan ofsóknum nasista 1938 og fóru til Bandaríkjanna árið 1944.
Morgunblaðið/Mynd úr safni.
Blindur Adolf Hitler (lengst til hægri) ásamt tveimur öðrum hermönnum í
lok fyrri heimsstyrjaldar. Þetta mun eftir að sjúkrahúsdvölinni lauk.
Meðal þess sem Hannes hefur verið að kanna eru heim-
ildir um fund Gunnars Gunnarssonar skálds og Adolfs
Hitlers. „Ég rakst á heimild sem sýndi að Gunnar hafði í
hinni frægu fyrirlestraferð sinni til Þýskalands á út-
mánuðum 1940 þegar stríðið geisaði gert það sem
hann sagði einmitt að hefði verið tilgangur fararinnar.
Hann hefði vakið máls á hinu illa hlutskipti Finna á
fundi sem hann átti með Adolf Hitler í mars 1940. Þá
hafði foringinn gripið fram í fyrir honum, æstur og
reiður, og sagt að hann hefði boðið Finnum griðasátt-
mála, en þeir ekki viljað gera hann. Auðvitað var Hitler
þar að tala sér þvert um hug. Slíkur griðasáttmáli hefði
verið markleysan ein, enda voru Danir eina Norður-
landaþjóðin sem gerði slíkan griðasáttmála við Þýska-
land, og engu að síður réðst þýskur her inn í Danmörku
9. apríl 1940. En þessi heimild var Jón Krabbe, en
Gunnar sagði honum sjálfur frá fundinum með Hitler.
Þetta fór því miður fram hjá ævisöguriturum Gunnars,
þeim Halldóri Guðmundssyni og Jóni Yngva Jóhann-
essyni. Mér finnst þessi frásögn styrkja þá skoðun sem
ég hef látið í ljós oftar en einu sinni að Gunnar Gunn-
arsson var umfram allt hlynntur Norðurlandahugsjón-
inni, en ekki neinn stuðningsmaður eða meðreiðar-
sveinn nasista, þótt hann væri vissulega almennt
hlynntur Þjóðverjum og þýskri menningu og hefði ekki
að fullu gert sér grein fyrir mannvonsku nasismans.
Raunar hafði Gunnar þegar á þriðja áratug gefið út bók
á dönsku um það áhugamál sitt að sameina norrænu
ríkin. Þess vegna var hann sérstakur áhugamaður um
hlutskipti Finnlands.“
Erindi Gunnars var að ræða hlutskipti Finna
FUNDUR GUNNARS GUNNARSSONAR OG HITLERS 1940
Í Berlín Gunnar Gunnarsson skáld kemur af fundi Hitlers 1940.
BAKSVIÐ
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Haustið 1918, undir lok fyrri heims-
styrjaldar, var þýskur liðþjálfi,
Adolf Hitler að nafni, lagður inn á
hersjúkrahús í Austur-Pommern og
sagður vera blindur. Þegar hann var
orðinn valdamaður í Þýskalandi á
fjórða áratugnum kvaðst hann hafa
blindast tímabundið við sinnepsgas-
árás breska hers-
ins á vígstöðv-
unum í Belgíu.
En læknarnir á
sjúkrahúsinu
vissu betur. Hit-
ler hafði orðið
fyrir taugaáfalli.
Hann hafði ekki
þolað álagið í
stríðinu. Það
mátti bara ekki
vitnast. Vitn-
eskjan um þetta er komin frá þýsk-
um lækni af gyðingaættum, Karli
Kroner, sem dvaldist landflótta á Ís-
landi á stríðsárunum seinni. Kroner
og fjölskylda hans bundust mörgum
Íslendingum nánum vináttuböndum,
og rækti sonur þeirra, Klaus Er-
lendur, tengsl við Ísland og Íslend-
inga eftir að þau voru látin.
Það er Hannes Hólmsteinn Giss-
urarson prófessor sem segir okkur
þessa sögu. Hann hefur á undan-
förnum mánuðum sökkt sér niður í
sögu samskipta Íslands og erlendra
stórvelda í tengslum við rannsókn
sína á bankahruninu og komist að
mörgu nýju sem hefur annaðhvort
farið fram hjá sagnfræðingum og al-
mennum lesendum eða ekki verið
tekið saman í heild. Vitnisburður
Karls Kroners um Adolf Hitler er
eitt af því sem Hannes hefur rekist á
og kannað.
Íslandsvinir í Berlín
„Í Berlín bjuggu á þriðja og fjórða
áratug síðustu aldar hjón, dr. Karl
og Irmgard Kroner, ásamt syni sín-
um. Þau voru Íslandsvinir og höfðu
komið til Íslands og Irmgard, sem
var bæði læknir og málfræðingur,
hafði lært íslensku,“ segir Hannes.
„Þau buðu oft heim Íslendingum í
Berlín. Ég hef til dæmis séð í skjala-
safni Bjarna Benediktssonar boðs-
bréf frá henni til Bjarna, en hann var
við framhaldsnám í lögfræði í Berlín,
og voru þá líka þar staddir Finnbogi
Rútur Valdimarsson og Kristinn E.
Andrésson og boðnir með. Kroner
var gyðingur, en kona hans ekki.
Kroner var frægur taugalæknir í
Berlín. Sátu þau um kyrrt í Berlín
eftir valdatöku Hitlers. Eftir krist-
allsnóttina aðfaranótt 10. nóvember
1938 þegar nasistar fóru hamförum
um allt Þýskaland var Kroner hins
vegar handtekinn og sendur í fanga-
búðir. Kona hans sneri sér til sendi-
ráðs Dana, þar sem dr. Helgi P.
Briem gætti hagsmuna Íslands, og
notaði Helgi sambönd sín við æðstu
menn nasistaflokksins í Berlín til að
fá Kroner lausan. Helga tókst að
koma Kroner, sem var illa til reika
eftir slæma meðferð í nasistabúð-
unum, upp í flugvél til Kaupmanna-
hafnar og þaðan til Íslands. Kona
Kroners og sonur komu síðar til
landsins.“
Gróf hitaveituskurði
Íslensk lög bundu lækningaleyfi
við íslenska ríkisborgara, og Kroner
gat þess vegna ekki stundað lækn-
ingar fyrstu árin hér. Hann vann þá
meðal annars við að grafa hitaveitu-
skurði, en læknar leituðu oft til hans,
enda var hann viðurkenndur sér-
fræðingur og skrifaði raunar í
Læknablaðið um sérsvið sitt, tauga-
lækningar. Kona hans varð hins veg-
ar þýskulektor í Háskólanum. Loks
tókst hinum fjölmörgu vinum Kron-
ers á Íslandi að koma í gegnum Al-
Hannes Hólm-
steinn Gissurarson