Morgunblaðið - 22.10.2015, Blaðsíða 51

51
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. OKTÓBER 2015
Glerið á þakinu Þessir verkamenn eru greinilega ekki lofthræddir þegar þeir færa glereininguna á réttan stað.
Eva Björk
Á dögunum voru kynntar í rík-
isstjórn tillögur að verkefnum og
áherslum Íslands í loftslagsmálum,
sem kynntar verða í tengslum við
21. aðildarríkjaþing Loftslagssamn-
ings Sameinuðu þjóðanna í París í
desember næstkomandi.
Stefnt er að því að ríki jarðar
sameinist um að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda með hnatt-
rænu samkomulagi í loftslags-
málum til 2030 á fundinum í París.
Stærstu tækifærin eru í orku-
málum. Ísland hefur lengi verið í
fararbroddi á alþjóðavísu hvað
varðar loftslagsvæna orku. Við njót-
um ákveðins forskots frá náttúrunn-
ar hendi að því leyti að hér kemur
nær öll orka til rafmagns og hit-
unar frá endurnýjanlegum orku-
gjöfum.
Nú er lag að taka næsta skref og
nýta endurnýjanlega orku á fleiri
sviðum. Þar blasa tækifærin við og
við þurfum að hugsa stórt. Forsætisráðherra hefur þegar
lýst yfir þeirri skoðun sinni að Ísland eigi að stefna að því
að hætta notkun jarðefnaeldsneytis. Þar þurfa nýir orkugjaf-
ar að koma í staðinn.
Í Stjórnarráðinu er unnið að því að setja raunhæf mark-
mið í loftslagsmálum til lengri tíma sem verða útfærð í nýrri
sóknaráætlun og kynnt á fundinum í París í desember.
Sem dæmi um verkefni má nefna að nýta þarf rafmagn á
bílaflotann í mun meiri mæli en nú er gert og styrkja þarf
og stuðla að loftslagsvænni tækni í sjávarútvegi. Íslensk ný-
sköpunarfyrirtæki hafa þróað framsæknar lausnir og að
þeim grænu sprotum þarf að hlúa. Einnig hafa fyrstu skref-
in verið stigin til eflingar skógræktar og landgræðslu, sem
græðir landið og bindur kolefni úr andrúmslofti um leið. Þá
er matarsóun einnig stórt loftslagsvandamál því 30% mat-
væla heimsins enda í ruslinu.
Loftslagsvandinn er langtímaverkefni og verður ekki
leystur í einu skrefi. En lausnir og tækniþróun sem grillir í
gefa tilefni til ákveðinnar bjartsýni. Um leið þurfum við að
gæta að því að fjölmargar ákvarðanir, bæði stjórnvalda og
almennings, sem og daglegar athafnir hvers og eins hafa
áhrif í loftslagsmálum. Þannig má segja að lykillinn að fram-
tíðinni sé í okkar eigin höndum.
Eftir Sigrúnu Magnúsdóttur
» Lausnir og
tækniþróun
sem grillir í gef-
ur tilefni til
ákveðinnar
bjartsýni.
Sigrún
Magnúsdóttir
Höfundur er umhverfis- og auðlindaráðherra.
Unnið að verk-
efnun í lofts-
lagsmálum
Það er ekki á hverj-
um degi sem augu um-
heimsins beinast að
norðurslóðum og sviðs-
ljósið fellur á Ísland í
leiðinni. Þetta var þó
að gerast um síðustu
helgi þriðja árið í röð á
ráðstefnunni Arctic
Circle eða Hringborð
norðursins sem sótt
var af nær 2000 skráð-
um þátttakendum.
Þessi liðsafnaður átti það sameig-
inlegt að fræða og vilja fræðast um
umhverfi norðurslóða, miðla af
þekkingu og niðurstöðum rannsókna
og fjalla um leiðir til að bregðast við
hröðum umhverfisbreytingum á
norðurskautssvæðinu. Þarna birtist
Frakklandsforseti rifinn upp úr
dagsins önn heima fyrir, forsætis-
ráðherrar vestnorrænu landanna og
sendiherrar fleiri en tölu væri á
komið, háskólanemar og áhugafólk
um umhverfisvernd og umfram allt
fjöldi vísindamanna sem miðluðu
áheyrendum af niðurstöðum sínum á
þessum þriggja daga fundi.
Þakkavert frumkvæði
forseta Íslands
Ég hef fylgst með þessu hring-
borði í Hörpu frá byrjun og fundið
hvernig það hefur
þroskast að innihaldi
og dregið að sér vax-
andi athygli umheims-
ins þannig að fáir sem
það sækja efast lengur
um að hér sé á ferðinni
atburður sem er kom-
inn til að vera. Það fer
ekki leynt að þessi
samkoma er verk Ólafs
Ragnars Grímssonar,
forseta Íslands, sem
fléttaði saman þá þræði
sem þurfti til að búa til
viðburð af þessu tagi
og hefur með því komið Íslandi á
heimskortið í alþjóðlega mikilvægu
samhengi. Sem frumkvöðull er hann
hér að uppskera af áratuga langri
reynslu á alþjóðavettvangi, sem
hófst að marki fyrir aldarþriðjungi
þegar hann gerðist forystumaður í
sjálfsprottnum þingmanna-
samtökum sem kölluðu sig Parlia-
mentarians for Global Action. Mörg-
um hefur þótt Ólafur sigla hátt á
ferð sinni um heiminn og ekki hafa
allar áherslur hans hitt naglann á
höfuðið. Síðustu árin hefur hann
hins vegar bæst í hóp þeirra þjóð-
höfðingja sem átta sig á þeim af-
drifaríku umhverfisbreytingum sem
sverfa að mannkyninu og láta ekkert
heimshorn ósnortið. Sem grannríki
við heimskautið er Ísland statt í
miðri hringiðu sem gjörbreytt getur
aðstæðum og ekki verður við ráðið
nema allir leggist á eitt.
Vaxandi athygli á
norðurslóðum
Það hefur verið með ólíkindum að
fylgjast með breyttu viðhorfi um-
heimsins til norðurslóða síðasta ald-
arfjórðung. Í aðdraganda Ríó-
ráðstefnunnar 1992 var norður-
skautið ekki talið verðskulda
umfjöllun sem sérstakt svæði. Í okk-
ar heimshluta snerist umræðan þá
mest um stækkun Evrópusam-
bandsins. Í greinargerð með þings-
ályktunartillögu um Norðurstofnun
á Akureyri sem undirritaður flutti
1994 voru niðurlagsorðin þessi: „Nú
um skeið hafa forráðamenn þjóða í
norðanverðri Evrópu litið mest í
suðurátt og eru Íslendingar í þeim
hópi. Mál er að horfa til fleiri átta og
þar er norðrið nærtækt og örlaga-
valdur í lífi þjóðarinnar fyrr og síðar.
Brýnt er að efla þekkingu okkar á
norðurslóðum til að geta stuðlað að
sjálfbærri þróun á þessu svæði sem
miklu varðar um afkomu Íslend-
inga.“ Síðan þá hafa stofnun Vil-
hjálms Stefánssonar, Háskólinn á
Akureyri og margir fleiri lagt til
góðan skerf, þrátt fyrir takmörkuð
fjárráð.
Alþjóðleg þáttaskil urðu í norður-
málefnum með stofnun Norður-
skautsráðsins (Arctic Counsil) árið
1996 með þátttöku átta þjóðríkja að
Íslandi meðtöldu, fulltrúum frum-
byggja á svæðinu og nú með um 30
áheyrnaraðilum utan svæðisins, þar
á meðal Kína, Þýskalandi og Bret-
landi. Sú grundvallarregla í starfi
ráðsins að þátttökuríkin verði að
standa saman að ákvörðunum hefur
gefist vel að flestra mati og tekist
hefur að þoka þar málum fram, þrátt
fyrir margvísleg boðaföll í sam-
skiptum stórvelda sunnar á hnett-
inum.
Hlýnunin og súrnun sjávar
Á vegum Norðurskautsráðsins
hefur verið safnað saman fjölþætt-
um upplýsingum um hafís, lífríki,
mannlíf, mengun og aðra umhverf-
isþætti á norðurslóðum. Um það
vitnar fjöldi útgefinna skýrslna, m.a.
samantekt um líffræðilega fjöl-
breytni í norðri (CAFF 2013).
Fyrsta skýrsla ráðsins um loftslags-
mál kom út 2004 þegar fram voru
komnar vísbendingar um langtum
örari hlýnun á norðurslóðum en á
suðlægari breiddargráðum. Sú vitn-
eskja skýrir m.a. öra bráðnun íssins
í norðurhöfum, en hann gæti heyrt
sögunni til í lok þessarar aldar.
Súrnun sjávar tengist þessum breyt-
ingum og áhrifin á veðurkerfi eru
talin geta orðið stórfelld. Aðrir þætt-
ir eins og þiðnun sífrera kunna að
magna enn frekar upp þær breyt-
ingar sem þegar eru í gangi. Enginn
er eyland í þessu umróti og fyrir
okkur Íslendinga sem fiskveiðiþjóð
er hér augljóslega mikið í húfi.
Loftslagsmálin og olíuvinnsla
Orsakavaldur þeirra manngerðu
loftslagsbreytinga sem nú eru rædd-
ar á samkomum víða um heim er
orkubúskapur með jarðefnaelds-
neyti. Á norðurslóðum er að finna
um fjórðung af ónotuðum forða
slíkra efna. Nýtingu þeirra sem
orkugjafa verður ekki líkt við annað
en sjálfsmorð. Á ráðstefnunni í
Hörpu lýstu færeyskir stjórnmála-
menn vonbrigðum yfir að 20 ára ol-
íuleit hefði engum árangri skilað.
Rödd úr sal óskaði þeim til hamingju
með þessa niðurstöðu. Íslenski for-
sætisráðherrann átti síðasta orðið á
ráðstefnunni. Hann missti af því
gullna tækifæri að aflýsa öllum
áformum um leit og vinnslu olíu á
Drekasvæðinu.
Eftir Hjörleif
Guttormsson » Það fer ekki leynt að
þessi samkoma er
verk Ólafs Ragnars
Grímssonar sem fléttaði
saman þá þræði sem
þurfti til að búa til við-
burð af þessu tagi.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Hringborð norðursins í Hörpu
var ánægjulegur stórviðburður