Morgunblaðið - 02.01.2016, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 2.1. 2016
umbætur sem ýttu undir hagvöxt: Aukið frjáls-
ræði í landbúnaði og síðan í öðrum geirum; slök-
un á tálmum gegn fólksflutningum innanlands;
einkavæðing lítilla fyrirtækja og síðan hinna
stærri; og samþætting við heimsbúskapinn.
Þessar umbætur bjuggu til hagvaxtarskeið
svipað þeim sem Japan, Taívan og Suður-Kórea
höfðu séð 15 til 30 árum fyrr.
Hins vegar bjuggu þessi ríki þegar yfir opn-
ari stjórnkerfum þegar þau náðu því tekjustigi
sem Kína er á í dag. Það frjálsræði leyfði þeim
aftur að halda áfram með umbætur sem ýttu
undir frekari hagvöxt. Það er ekki tilviljun:
Hagfræðikenningar segja að það sé eigindlegur
munur á vexti frá lágtekjuríki og upp í milli-
tekjur eða háar. Hið fyrrnefnda þýðir að ríkið
þarf að ná lengra komnum ríkjum og taka upp
„bestu leiðirnar“ sem þau hafa þróað; það er
hægt að láta það ferli koma að ofan. Þannig að
„góðviljað“ miðstýrt ríkisvald getur gert það.
Miðstýringin aukin
En þegar kemur að því að auka hagvöxt upp yf-
ir miðlungstekjur þarf hagkerfið að ýta undir
nýsköpun, sem krefst ómiðstýrðs, samkeppnis-
færs pólitísks kerfis. Mörg ríki hafa ekki náð að
byggja upp slíkar stofnanir sem ýta undir ný-
sköpun og hafa fest sig í „miðlungsgildrunni“ af
samdrætti í vexti. Japan, Taívan og Kórea náðu
að sigrast á þessari gildru og urðu að ríkum
hagkerfum sem byggja á þekkingu.
Óróinn árið 2015 benti til þess að Kínverjar
þyrftu að horfast í augu við þessa áskorun.
Margar hagfræðirannsóknir sýna að Kínverjar
hafa enn mikla burði til þess að efla hagkerfið
sem hægt er að leysa úr læðingi með frekari
umbótum á ríkisfyrirtækjum og fjármálakerf-
inu, með því að styrkja réttarríkið og sam-
keppnisstefnu landsins. En slíkar umbætur
gætu grafið undan tangarhaldi núverandi rík-
isstjórnar á völdunum vegna þess að þessi fyr-
irtæki og bankarnir eru helstu tæki hennar til
að stýra efnahagnum.
Árið 2012 settu þeir leiðtogar Kína sem þá
voru að taka við völdum fram umbótaáætlun,
þar sem útlit „Kína ársins 2030“ var dregið upp
af ríkisráði Kínverja og Alþjóðabankanum. Á
síðustu þremur árum hins vegar hefur lítið af
þeim vegvísi séð dagsins ljós. Í staðinn hafa leið-
togar Kína valið að auka enn miðstýringu valds-
ins.
Geta lært hvorir af öðrum
Umræðan um það hvort lýðræðið skili hagsæld
nær aftur að minnsta kosti til daga Aristóteles-
ar – félagsvísindamenn hafa alltaf spurt hvort
lýðræðið ýti undir hagvöxt, eða hvort háar
tekjur séu forsenda stöðugs lýðræðisríkis. Á
síðustu árum hafa hagfræðingar notað háþróuð
tölfræðilíkön til að sýna fram á að fyrri spurn-
ingin sé rétt: Lönd sem gangast undir breyt-
ingar í lýðræðisátt styrkja hagkerfi sín um 1 til
2 prósent á hverju ári yfir tíu ára tímabil.
Árið 2015 bendir til þess að þeir hafi líklega
rétt fyrir sér. Grískir kjósendur kusu illskárri
kostinn, sama hversu sársaukafullur hann var.
Og vandræði Kínverja bentu til þess að stjórn-
kerfið í Kína sé hugsanlega nokkuð úrelt miðað
við það sem efnahagur landsins þarfnast og á
skilið. Það þýðir ekki að hagvöxtur Grikkja
verði meiri en Kínverja. Svo verður ekki – því
það er margt sem Grikkir geta lært af Kínverj-
um. En þetta ár hefur líka sýnt að Kínverjar
geta einnig lært af Grikkjum: Kjósendur hafa
ekki alltaf rangt fyrir sér og þeir sem stjórna
öllu að ofan eru ekki alltaf góðviljaðir, alsjáandi
og almáttugir.
Höfundur segir atburði ársins í Grikklandi og Kína sýna að lýðræðið sé enn við hestaheilsu, en bæði þessi ríki gengu í gegnum mikla efnahagsörðugleika á árinu.
Eoin Ryan/The New York Times
Verðbréfastofa í Sjanghaí. Fall á verðbréfamörkuðum og mesta gengisfelling gjalmiðilsins, ren-
minbi, í tæpa tvo áratugi vöktu spurningar um getu Kína til að knýja áfram hagvöxt í heiminum.
Johannes Eisele/Agence France-Presse/Getty Images
Og vandræði
Kínverja bentu
til þess að stjórn-
kerfið í Kína sé hugsanlega
nokkuð úrelt miðað við það
sem efnahagur landsins
þarfnast og á skilið.
”
TÍMAMÓT: VERÐBRÉFAHRUNIÐ Í KÍNA ENDURÓMAR Á ALÞJÓÐLEGUM MÖRKUÐUM