Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.01.2016, Blaðsíða 50

50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24.1. 2016
Bækur
Ljóð Guðrúnar Hannesdóttur eru órím-uð og einföld við fyrstu sýn. „Þeimhefur verið ágætlega tekið, árið 2007
fékk ég nýgræðingurinn ljóðstaf Jóns úr Vör
og bókin Humátt var tilnefnd til Fjöruverð-
launanna í ár, mér til mikillar gleði. Ég ætla
að halda ótrauð áfram. Það er þannig með
ljóðlistina að þegar maður hefur eitt sinn
ánetjast henni verður ekki aftur snúið,“ segir
Guðrún í samtali við Sunnudagsblað Morg-
unblaðsins.
Guðrún yrkir um hin aðskiljanlegustu efni,
daglegt líf, pólitík og fleira. Sumum finnst
þeir verða varir við nokkuð forn minni og
þjóðsagnablæ í ljóðunum. Hvernig skyldi
standa á því?
„Ég hugsa svo oft til fólksins í landinu hér
áður fyrr, sem lærði að elska orð og smíðaði
dýrgripi úr orðum í allsleysinu. Enda er ég
næstum sjálf fædd með annan fótinn í þeim
heimi. Ég hef grúskað lengi í gömlum skáld-
skap, safnað og gefið út þrjár bækur með
höfundalausum vísum fyrir börn. Það gerði
ég vegna þess að mig langaði til að spreyta
mig á að myndskreyta erfitt efni en líka
vegna eigin dálætis á sögum,vísum og þulum.
Þær fylgdu mér frá barnæsku. Sjálf hef ég
lesið alveg þindarlaust frá því ég varð læs og
veit fátt yndislegra.“
Þráðurinn að ofan
Guðrún vill ekki taka svo sterkt til orða að
hún skrifi ljóðin ósjálfrátt „en þetta er oft
eitthvað sem býr í undirmeðvitundinni, eitt-
hvað sem ég hef velt fyrir mér lengi og kem-
ur svo skyndilega. Það er eins og þegar ég
byrjaði að teikna; ég hafði aldrei fengið
nokkra tilsögn og ekkert lært. Enda beið ég
með það lengi að byrja en þá var undir-
meðvitundin búin að leggja sínar línur.“
Þetta dálæti á efni úr fortíðinni hefur lifað
með fólki hér fram á þennan dag. Hvers
vegna heldurðu að svo sé?
„Daglegt líf í landinu var náttúrlega í föst-
um skorðum svo öldum skipti, verkaskipt-
ingin skýr og kyrrstaðan alger. Kyrrstaðan
ól svo af sér hið stórmerka fyrirbæri kvöld-
vökuna sem var nokkurs konar eilífðarleik-
hús, lýsing: einn lampi; þátttakendur og leik-
endur: ein rödd og hugmyndaflug
heimafólks. Kvöldvakan var eiginlega æv-
intýralegt afkvæmi neikvæðra þátta, ein-
angrunar, ljósleysis, þrengsla og vinnuhörku.
Og er sálfsagt ástæðan fyrir því að þessi
þjóð er jafn áhugasöm um skáldskap og jafn
skrifbrjáluð og hún er enn í dag. Þetta er
þráðurinn að ofan. Um kvöldvökuna hefur
margt verið skrifað, meira að segja heilu
doktorsritgerðirnar.
En svo var annað fyrirbæri sem sjaldnar
er fjallað um, rökkursvefninn sem á undan
henni fór. Þá lagði fullorðna fólkið sig til
svefns til að nýta gagnslaust rökkrið og
spara ljósmetið. En þeir sem þurftu minni
svefn, börn, unglingar og gamalmenni vöktu
og máttu hafa hægt um sig þangað til kom-
inn var tími til að kveikja og vinna. Það var
oftast í verkahring eldri kvenna að muna,
semja, segja sögur eða kveða þannig að frið-
ur og athygli ríkti – allt eftir eðli áheyrenda.
Af nógu var að taka, sögur, ferskeytlur þulur
og gátur. Engir málsmetandi menn voru
þessa stund í því að hlusta á börn, vinnukon-
ur eða gamalmenni frekar en oft endranær.
Þess vegna var hægt var að fara með hvað
eina að sínum hætti. Það getur nærri hvort
ekki hafi oft þurft að bæta í minniseyðurnar
og prjóna viðbætur sér til skemmtunar.
Enda segir Laxness að íslenskur skáld-
skapur og barnagælur væru „mikistil súr-
realismi og metfé þeirrar aðferðar“. Þetta
efni geymdist í minni og færðist frá kynslóð
til kynslóðar. Það væri ekki ónýtt ef hægt
væri að skoða þennan subkúltur og áhrif
hans á seinni tíma skrif betur en gert hefur
verið og meta og þakka sem vert væri. En
bæði þessi munnlega geymd og upplestur á
kvöldvökunni hefur áreiðanlega skipt sköpum
við að móta okkur sem þjóð. Enn sjást þess
merki því á dögunum sé ég frétt í Morg-
unblaðinu um að börn og unglingar séu á
fullu að taka þátt í vísnasamkeppni, með því
að botna fyrriparta, með glæsilegum ár-
angri.“
Guðrún hefur skoðun á umræðu síðustu
vikna um starfslaun listamanna.
„Það er nú ein skuggahliðin á fjörinu. Mér
er nær að halda að það fár allt risti ekki eins
djúpt og virðist. Gæti verið eitthvert annað
óþol og pirringur á sínum venjulegu villigöt-
um. Allt orkar að vísu tvímælis sem gert er,
sérstaklega í mannfæð og návígi hjá smá-
þjóð. En mér hefur sýnst úthlutunarnefndir
og stjórn Rithöfundasambandsins hafa unnið
að fullum heilindum og fagnaðarefni að nú á
að skoða verklag og fyrirkomulag og sjá
hvort hægt sé að gera það enn betra.“
Fyrir hverju er þá barist?
Telur þú nauðsyn á starfslaunum?
„Ég hvet menn til að fylgjast með um-
ræðunni og mynda sér á skoðun á málinu, úr
nógu er að moða akkúrat núna. Ég segi nú
bara eins og Winston Churchill, forsætisráð-
herra Breta, sem var að því spurður í miðju
stríðinu hvort ekki væri nær að taka þá pen-
inga sem rynnu til lista og setja þá í stríðs-
reksturinn gegn Þjóðverjun. Fyrir hverju
værum við þá að berjast? var hans svar.
Þetta svar hans gengur ljósum logum á
netinu og víðar enda hitti hann naglann á
höfuðið. Listir og skáldskapur er nefnilega
einn sterkast þátturinn í okkar lífi, hvort
sem við komum auga á það þessa stundina
og sá sem gefur okkur best þrek til að lifa.“
HÓF AF SEMJA LJÓÐ Á MIÐJUM ALDRI
Ljóðið býr í undirmeðvitundinni
„Það er þannig með ljóðlistina að þegar maður hefur eitt sinn ánetjast henni verður ekki aftur snúið,“ segir Guðrún Hannesdóttir ljóðskáld.
Morgunblaðið/Styrmir Kári
GUÐRÚN HANNESDÓTTIR BYRJAÐI
SEINT AÐ YRKJA EN HEFUR NÚ
SENT FRÁ SÉR FIMM LJÓÐABÆKUR.
HUMÁTT KOM ÚT FYRIR JÓLIN.
Skapti Hallgrímsson skapti@mbl.is
* Kvöldvakan varævintýralegt af-kvæmi neikvæðra þátta,
einangrunar, ljósleysis,
þrengsla og vinnuhörku.
Ég hef alltaf lesið töluvert. Fyrir nokkrum árum las ég einungis
bækur sem fjölluðu um líf og störf kvenna í arabaheiminum og
leit ekki við öðru. Líklega á ég tvo metra af bókum um þau efni.
En svo fannst mér nóg komið, opnaði hugann og hóf að lesa
annað.
Ég verð að viðurkenna að helst les
ég tölvupóst en það gildir ekki hér!
Við starfsfólkið í Efstaleiti 9 ákváðum
að taka þátt í átakinu „Allir lesa“ og nú
stefnir Rauði krossinn á ekkert annað
en sigur.
Ég held upp á bókina „Á eigin veg-
um“ eftir Kristínu Steinsdóttur. Þessi
bók hafði einkennilega mikil áhrif á
mig. Sagan fjallar um eldri konu, ekkju
sem ber út blöð. Hún er ekki einmana, en er mikið ein. Áhuga-
mál hennar er að sækja jarðarfarir. Það voru til tvö eintök á
heimilinu, en ég sendi annað eintakið út í heim, merkti mér og
hvatti lesendur til að láta bókina ganga.
Ætla ekki að telja upp íslensku bækurnar sem ég hef lesið
undanfarið, en 1. nóvember ár hvert hefst jólalesturinn með þá
nýútkominni bók Arnaldar Indriðasonar.
Ég keypti bók eftir höfundinn Kim Leine í Nuuk fyrir nokkru,
„Spámennirnir í Botnleysufirði“ heitir hún á íslensku. Hafði les-
ið bók eftir sama höfund, Kalak, sem er sjálfsævisaga hans. En
hvað um það, í stuttu máli er Spámennirnir frábær bók. Hún er
margverðlaunuð og fæst nú í afar góðri þýðingu Jóns Halls Stef-
ánssonar. Það hafa ekki margar bækur verið skrifaðar um lífið á
Grænlandi, miklu frekar ferðabækur. Hef lagt mig fram að lesa
allt sem ég kemst yfir um lífið á Grænlandi.
Ég hef alveg sérstaka tengingu við bókina „Litli prinsinn“ eftir
franska flugmanninn Antoine de Saint-Exupéry. Þegar ég fór í
ferðalag með vinum mínum eftir stúdentspróf ákvað ég að
kaupa eitt eintak útgefið í hverju landi sem ég heimsótti. Eftir
að ég kom heim hélt ég þessu áfram. Reglan var sú að ég yrði
sjálf að fara til landsins. Í dag á ég tæplega 30 bækur, en enga á
grænlensku. Auglýsi ég eftir styrk úr sjóðum til að þýða hana.
Þýðandinn er fundinn og gæti hafist handa!
BÆKUR Í UPPÁHALDI
KRISTÍN S. HJÁLMTÝSDÓTTIR
Kristín S. Hjálmtýsdóttir, framkvæmdastjóri Rauða kross Íslands,
segist hafa alveg sérstaka tengingu við bókina Litli prinsinn.
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson