Orð og tunga - 01.06.2002, Blaðsíða 31

Guðrún Kvaran: Úr fórum Björns M. Ólsens
21
gargan ‘óhræsi, ljóturmaður’. B1 merkirorðið Vf. og Nl. ÁBIM gefur merkinguna
‘skrifli, lélegt hljóðfæri; e-ð gróft og stórgert; ófríð manneskja’(1989:231) og hefur
elst dæmi frá 19. öld. Af hans upplýsingum er ekki unnt að sjá hvort merkingin ‘ófríð
manneskja’ er staðbundin og hvorki fundust dæmi í Rm né Tm um þá merkingu.
gari ‘ofstopamaður’ (+Df.) Aðeins neðar á síðunni er gari aftur flettiorð og stendur
þar ‘stormur í Df’. B1 merkir orðið Vf. Það er ekki merkt staðbundið hjá ÁBIM,
merkingin sögð ‘(kulda)stormur, rostafenginn maður’ og hann hefur elst dæmi frá 17.
öld. Fjögur dæmi fundust í Rm, öll úr kveðskap frá 17. öld, og fjögur í TM. Öll voru
þau um veðráttuna. Merkingin ‘ofstopamaður’ er því hugsanlega vestfirsk. Hana er að
finna í orðabók Guðmundar Andréssonar frá 1683 undir flettunni gaur ‘vir insolens’
(1999:57).
garri ‘umhleypingar’. B1 merkir orðið ekki sem staðbundið og gefur merkinguna
‘raakold blæst’. Hjá ÁBIM er merkingarskýringin ‘rosti, frekja; frekur og hávær maður;
kaldur strekkingsvindur’ (1989:231). Hann hefur elst dæmi frá 17. öld. í Rm er elst
dæmi frá miðri 19. öld og bendir hvorki það né önnur til staðbundinnar notkunar.
gelmingur (+Df.) Við orðið er engin skýring. B1 merkir það Vf. og hjá ÁBIM
stendur „staðbundin frb.mynd af gemlingur“ (1989:239). Ekkert dæmi fannst í Rm en
dæmin í Tm benda öll til Vestfjarða. í orðasafni skrifuðu af vestfirskum manni lík-
lega 1770-1780 stendur: „gelmíngur, gemlingur (videtur ex gimbur, qvasi gimblingur,
qvare rectius mihi videtur gemlingur)“ (BA XX:284). Gelminguv er skráð í orðasafni
Steingríms Jónssonar biskups (sjá bokka): „gelmingur gemlingur, ex. gimbur“ (BA
XXXIX: 151). Þessi orðmynd kemur einnig fram í vísu sem Þorvaldur Thoroddsen tek-
ur upp í minningabók sinni sem dæmi um vestfirskt málfar: Margvíslegt er málfæreð /
mönnum vestra lagið, / þeir ganga neðan gelming með, / á gráum peys mitt hræið“ (II
1923:104). Þarna eru nefnd fjögur orð sem BMÓ hafði skráð hjá sér: gelmingur, neðan,
peys og hræ. Þá er dæmi um gelming í orðalista Brynjólfs Oddssonar (sjá dornikur).
gissir ‘stórhöfðingi sem lætur mikið yfir sér (helst haft í skopi)’. B1 merkir orðið
Arnf. ÁBIM setur orðin gissari og gissir í merkingunni ‘gortari’ saman í flettu, merkir
„nísl.“ og telur þau staðbundin. Gissir hefði þó verið hægt að merkja 19. öld. Engin
dæmi eru til um það í Rm og Tm en orðið gæti verið vestfirskt. Fleiri dæma er þörf til
þess að ganga úr skugga um það.
glang ‘viðhöfn, skraut’, glank ‘leikur, glys’. B1 merkir fyrra orðið Vf. en hefurekki
síðari myndina. ÁBIM setur glang og glank í sömu flettugrein í merkingunni ‘gaman,
gleði; skraut, glingur’ (1989:252-253) og styðst þar að öllum líkindum við BMÓ.
Hvorug myndin fannst í Rm og dæmi fundust ekki heldur í Tm. Ekki er unnt að segja
til um útbreiðslu vegna dæmafæðar þar sem vasabókin virðist eina heimildin.
glorri ‘æringi’. B1 merkir orðið Arnf. og hefur það án efa úr vasabókinni. ÁBIM
skráir við flettuna „nísl.“ en hefði getað merkt það 19. öld. Hann virðist ekki telja það
staðbundið. Engin dæmi fundust í Rm en dæmin í Tm benda nær öll til Vestfjarða. Á
einum seðli stendur þó að glorri sé algengt orð í Hrútafirði. Það má því telja staðbundið
á norðvestanverðu landinu.
glundr ‘ómeti, sull’ (+Df.). B1 inerkir orðið ekki staðbundið og sama er að segja
um ÁBIM sem hefur elst dæmi frá 17. öld. Dæmi í Rm benda ekki til þess að orðið sé
staðbundið.