Orð og tunga - 01.06.2002, Page 87

Stefán Karlsson: Fagrlegr - farlegr - fallegr
77
verið fallinn saman við ‘11’ í mæltu máli og líklega borinn fram [dl], þannig að þeir
hafa haldið að hér væri lo. ‘falligr’ á ferðinni, sömu merkingar og ‘fagrligr’ og jafnvel
ófullkomin mynd þess orðs.10
3 Dæmi um ‘falligr’ í fornu máli
Mjög fá dæmi um lo. ‘falligr’ eru kunn úr handritum frá því fyrir siðbreytingu.
í orðabók sinni tók Guðbrandur Vigfússon (1874:138) upp orðið ‘fallegur’ en vísaði
í ‘fagrligr’, þar sem hann segir:
Fagrligr, adj., mod. contracted fallegr (cp. fallega above), which word is
at the present time in Icel. used very much as fine, nice are in Engl., that
is to say, of almost everything, whereas this form is hardly found in old
writers.
Þegar Jón Þorkelsson rektor fór af stað með hin merku orðasöfn sín, Supplement til
islandske Ordbpger, gat hann þess í formála fyrsta bindisins (1876) að ætlun hans væri
að leggja sinn skerf til nýrra orðabóka með því annars vegar að birta orð sem ekki hefðu
áður komist í orðabækur og hins vegar að vísa til prentstaða sem ekki væri vísað til í
eldri orðabókum.
Þetta síðarnefnda átti m.a. við um lo. ‘falligr’ sem hann vísaði til í Tómas sögu
erkibyskups, en þar stendur:
kardinalis sparir huarki klerkdom ne klokskap at hafa uti badar hendr, adra
til lofs ok eptirmælis vid konung i Einglandi, enn adra til lytis Thomasi
erchibyskupi. Suo til eptirmælis vid konunginn, at allar þær þynganir, sem
nu voru lesnar upp ai skada kirkiunnar, skreytir hann ok fegrar med falligum
lit af rettindum laganna, at þui framarr megi þat lofaz ædr med nockurum
hætti vel þolaz. (Thomas saga erkibyskups 1869:373-74.)
Hér er falligum rétt prentað eftir eldri hluta Tómasskinnu (GKS 1008 fol., f. 36v) frá
því um 1400, eina handriti þessarar yngstu gerðar sögunnar, sem til er að dreifa á þessu
skeiði hennar. Af samhenginu má þó e.t.v. ráða af hér sé falligum mislestur skrifara
fyrir falsligum, sbr. dæmið úr Elucidarius rétt hér á eftir.
í Orðabók sinni (1883-96:373) vísaði Fritzner til ofangreinds dæmis um ‘falligr’ í
Tómas sögu, en einnig til annars texta:
Enn skal segja þersu næst, hversu falligt yfirbragð kann at verða lygiligt...
(íslendzk æventýri I, nr. XXVI.)11
10Sjá nánar um samfall í 4. kafla.
nÞessi texti er prentaður eftir AM 657 b 4to frá því um miðja 14. öld. — Fritzner vísaði jafnframt til LVI.
ævintýris hjá Gering, en tvö dæmi þar um ‘falligr’ eru bæði úr fyllingum Gerings sjálfs í skarðan texta, sbr.
íslendzk æventýri 1:171 neðanmáls. — í orðasafni í íslendskum æventýrum II, 269, segir: “falligr, adj. (d.i.
fagrligr) schön”.