Orð og tunga - 01.06.2013, Blaðsíða 29

Jón Hilmar Jónsson: Að byggja undir íslensk-erlenda orðabók
19
sem nær í ríkari mæli til stakra orða. Stærra skref er að byggja upp tví-
mála lýsingu á grundvelli íslenska efnisins þar sem samstæður hug-
takalisti tengir málin saman. Unnið hefur verið að íslensk-sænskri
lýsingu af því tagi sem að vísu er enn ófullgerð en hefur sýnt fram á
gildi þess að nálgast orðabókarlegan samanburð tveggja mála frá hug-
takslegu sjónarhorni (sjá Anna Helga Hannesdóttir o.fl. 2010). Ætla
má að óháð hugtakaskipan, þar sem jafnt er skírskotað til málanna
tveggja, myndi enn betur tryggja jafnvægi í orðabókarlýsingunni.
8 Niðurlag
Hér hefur verið fjallað um efni og aðföng tvímála íslenskra orðabóka
og hvernig aðstæður við gerð þeirra hafa mótað efnisskipan þeirra og
framsetningu. Skortur á efnisgreiningu og efnisflokkun hefur komið
í veg fyrir að nýjar orðabækur njóti í nægilegum mæli góðs af fyrri
verkum og sá vandi blasir einkum við þegar horft er til eldri orðabóka
í prentaðri mynd. Gögn sem liggja að baki endanlegum orðabókar-
texta eru lítt eða ekki aðgengileg, og reynsla og innsæi orðabókarhöf-
unda skilar sér ekki á frjóan hátt í nýjum verkum.
Með tilkomu stafrænna gagna og veforðabóka hafa aðstæður
breyst til hins betra að þessu leyti. Hægara er að halda utan um
gögn sem gerð orðabókar byggist á og margvíslegt orðabókarefni er
betur innan seilingar en áður. En enn meira máli skiptir að hægt er
að greina og flokka orðabókarefni óháð tilteknum orðabókarnotum
og án þeirrar ströngu takmörkunar sem jafnan gildir um orðabækur
í endanlegri gerð og nýta slíka forgreiningu við vinnslu einstakra
orðabóka.
Þörfin fyrir almenna greiningu og flokkun lýtur sérstaklega að
merkingarþættinum og það á í ríkum mæli við um tvímála orðabækur
hvort sem litið er til viðfangsmáls eða markmáls. Skýr yfirsýn um
orð og orðafar á einstökum merkingarsviðum stuðlar að markvissum
efnistökum og áfangaskiptingu og þegar markmál er annars vegar
eru merkingarvensl oft ein til leiðsagnar um viðeigandi jafnheiti.
Gagnvart notkunarumhverfi orða, lýsingu orðasambanda og vali
og framsetningu notkunardæma er forgreining með áherslu á sjálf-
stæði fleiryrtra merkingarbærra eininga og samræmda framsetningu
orðasambanda mikilvægur leiðarvísir. I Islensku orðaneti hefur farið
fram umfangsmikil greining af því tagi sem tvímála íslenskar orða-
bækur geta notið góðs af. Samræmd framsetning er þar forsenda