Orð og tunga - 01.06.2015, Qupperneq 40

28
Orð og tunga
Lomberspilið barst frá Danmörku til íslands á 19. öld og naut brátt
mikillar hylli meðal landsmanna og var spilað „á nánast hverju heim-
ili í sumum byggðum á fyrstu áratugum 20. aldar" (Þórarinn Guð-
mundsson 1989:165; sjá einnig Halldór Þorsteinsson 1983:3). Einnig
tíðkaðist að spila lomber í landlegum og varð hann vinsælt ver-
mannaspil um aldamótin 1900 (Lúðvík Kristjánsson 1985:204).
Enn þann dag í dag er lomber spilaður á Islandi og eru haldin
lombermót í ýmsum landsfjórðungum. Til að mynda var haldið vetr-
arbrautarmót í lomber austur á Skriðuklaustri árið 2013 en þar tíðkast
að spila lomber á svokölluðum lomberkvöldum. Og hinn árlegi
Lomberslagur milli Austfirðinga og Húnvetninga fór fram í Eyjafirði
í apríl 2014 (Vikudagur).
í þessari grein er ætlunin að rekja í stuttu máli sögu lomberspilsins
(2. kafli) og uppruna orðsins lomber og annarra orða sem er nauð-
synlegt að hafa á takteinum þegar lomber er spilaður eins og til
dæmis basti Taufás', manilía 'næsthæsta spil', matador 'hátromp', ponti
'rauður ás', pass 'lægsta sögn í spili', sóló 'sögn í lomber' og spaddilía
eða spadda 'spaðaás' og fleiri (3. kafli). Hér eru á ferðinni tökuorð sem
íslenskir lomberspilarar hafa notað allar götur frá því að spilið barst
til landsins. I fjórða og síðasta kafla greinarinnar er að finna stutta
samantekt og lokaorð.
2 Saga lomberspilsins
Lomberspilið er talið eiga rætur að rekja suður til Spánar þar sem
það var spilað af mikilli ástríðu einkum á 16. og 17. öld. í heimildum
frá þessum tíma er þess getið að aðallinn og kóngafólk hafi stytt sér
stundir við spilamennsku og þá hafi lomber gjarnan orðið fyrir valinu
(Étienvre 1990:166).
Ekki eru allir á einu máli um aldur spilsins. Sumir telja það vera
frá 16. eða 17. öld og benda á ýmsar heimildir máli sínu til stuðnings.
Aðrir staðhæfa að það sé eldra. Til að mynda segir Danska lomber-
spilafélagið (Dansk l'Hombre Union) það 600, jafnvel 700 ára gamalt og
að munkar í miðaldaklaustrum hafið þróað lomberinn og spilað með
það fyrir augum að þjálfa huga og hugsun. Slík skemmtan var reynd-
ar með öllu bönnuð í klaustrum á miðöldum enda átti klausturlífið
ekki að snúast um veraldlega skemmtun af þessu tagi. Þá er sagt að
spilamenn hafi alla jafna verið fjórir en einungis þrír spiluðu þar sem
sá fjórði stóð við dyrnar og fylgdist með mannaferðum svo enginn