Orð og tunga - 01.06.2015, Side 72

60
Orð og timga
7 Niðurlag
Ferðabók Tómasar Sæmundssonar ber ýmis merki þess að vera einung-
is uppkast. Inntak bókarinnar nær einungis yfir lítinn hluta ferðar-
innar. Niðurröðun á köflum og textabrotum er frekar frá útgefanda
komin en frá höfundi. Höfundur ætlaði sér með ferðabókinni að
fræða landa sína en miðaði sérstaklega við þá sem þegar höfðu öðlast
ákveðna skóla- eða sjálfsmenntun og voru lærdómsfúsir. Vegna þess
að höfundi fannst ávallt nauðsynlegt að láta lagfæra íslensku sína
er mikill munur á textum hans frá sama tímabili. I Ferðabókinni stóð
hann frammi fyrir þeim vanda að segja frá erlendum veruleika og
nýjungum á ýmsum sviðum samfélagsins sem íslenskur orðaforði
náði ekki til. í textanum ber því mikið á viðleitni höfundar til að
smíða íslensk orð og útskýra að sama skapi merkingu þeirra. Þannig
reyndi Tómas að koma í veg fyrir að mikið væri um erlendar slettur í
orðum og heitum. Fyrirhuguð bygging Ferðabókarinnar var í samræmi
við samtíðarhefðir sem höfundur hafði kynnt sér við umfangsmikinn
lestur á erlendum ferðatextum.
Við þýðingu á Ferðabókinni yfir á þýsku er í mörgum tilvikum um
beinar eða óbeinar bakþýðingar að ræða. Mest ber á því í köflunum
um þýskar bókmenntir og heimspeki. Þar er engin önnur leið fær en
að lesa þau rit sem Tómas var að útlista og nota nákvæmlega þau
hugtök og að hluta til þann orðaforða sem þar er að finna. Ekki er
hægt að leggja þýskum heimspekingum eða rithöfundum 19. aldar
orð í munn sem eru „einhvern veginn" þýðingar úr íslensku en hafa
áður verið þýdd úr þýsko af höfundi bókarinnar. En einnig í víðara
skilningi er um bakþýðingar að ræða enda er það að stórum hluta
þýskur veruleiki og evrópskur menningarheimur sem fjallað er um,
túlkaður af íslenskum menntamanni fyrir íslenska lesendur snemma
á 19. öld.
Heimildir
Bjarni Vilhjálmsson. 1944. Nýyrði í Stjörnufræði Ursins. Skírnir 118: 99-130.
Brilli, Attilio. 1997. Als Reisen eine Kunst ivar. Votn Beginn des tnodemen Touris-
mus: Die 'Grand Tour'. Berlin: Klaus Wagenbach Verlag.
Buzard, James. 2002. The Grand Tour and after (1660-1840). í: Peter Hulme
og Tim Youngs (ritstj.): The Cambridge Companion to Travel Writing. Cam-
bridge: Cambridge University Press, bls. 37-52.
Grand Tour. Adliges Reisen und europaische Kultur von 14. bis zum 18. ]ahr-