Orð og tunga - 01.06.2015, Page 76

64
Orð og tunga
að gera grein fyrir rannsókninni sem náði til samtals sex marksviða
en þrjú þeirra verða reifuð og orðasambönd sem heyra undir þau.
Meginniðurstaða samanburðarins er sú að sömu hugtaksmyndhvörf
liggja að baki mörgum þeim íslensku og spænsku orðasamböndum
sem rannsóknin náði til.
Efnisskipan greinarinnar er þannig að í öðrum kafla eru hugmyndir
hugfræðinga um hugtaksmyndhvörf kynntar til sögunnar. Þá er í
stuttu máli fjallað um orðasambönd og hugræn fræði og í framhaldi
af því er sagt frá hugmyndum spænsku fræðimannanna Pamies og
Inesta og rannsóknum þeirra á orðasamböndum. Síðan er sagt frá
samanburðinum á íslenskum og spænskum orðasamböndum og að
því búnu er niðurstaðan dregin saman í lokaorðum.
2 Myndhvörf, hugtaksmyndhvörf og viðtekin
myndhvörf
Þeir fræðimenn, sem aðhyllast hugræn fræði, telja myndhvörf gegna
veigamiklu hlutverki í allri skynjun og hugsun mannsins; myndmál
sé ríkur þáttur í tilveru hans og að myndhvörf gegnsýri tungumálið
(Lakoff og Johnson 2001:39; Fichtner 1992). Sumir ganga jafnvel svo
langt að segja að myndhvörf séu grundvöllur allrar hugsunar (Lakoff
og Johnson 2001:39; Zanotto et al. 2002:11).
Myndhvörf eru samkvæmt íslenskri orðabók (2002:1029) 'ílíking,
myndlíking, það að orð fær (fyrir líkingu) aðra merkingu en það hefur
upphaflega', t.d. fótur á borði, túnhali. Jakob Benediktsson útskýrir
hugatakið sem „notkun orða og hugtaka í myndrænni (óeiginlegri)
merkingu" á þann hátt að „venjuleg merking þeirra færist yfir á ann-
að merkingarsvið" (1983:187). A svipuðum nótum er skilgreining
Lakoffs og Johnsons sem segja myndhvörf vera það að „skilja eitt í
gegnum annað"2 (2001:41).
Myndhvörf eru lykilatriði í kenningum hugrænnar mál- og merk-
ingarfræði og grunnur kenningarinnar um hugtaksmyndhvörf. Hug-
taksmyndhvörf eða hugtakslíkmgar eru samsettar úr tveimur sviðum.
Annars vegar er upptakasvið og hins vegar marksvið. Á upptakasviði
vísa hugtök alla jafna til þess áþreifanlega. Á marksviði vísa þau aftur
2 „La esencia de la metáfora es entender y experimentar un tipo de cosa en términos
de otra." I grein sinni orðar Bergsveinn Birgisson þessa hugsun Lakoffs og
Johnsons sem „að skilja eitt í gegnum annað" (2012:43). Fichtner skrifar: „to see
something as something else" (1992:3).