Orð og tunga - 01.06.2015, Síða 163

Ritdómur
151
ar til grundvallar í söfnun efnis, Islensk orðabók Menningarsjóðs (hér
eftir nefnd ÍO; Árni Böðvarsson (ritstj.) 1983 og Mörður Árnason
(ritstj.) 2002) og Dönsk orðabók Freysteins Gunnarssonar (Freysteinn
Gunnarsson 1926, 1957). Lögð var áhersla á almennan orðaforða
„en sneitt hjá sjaldgæfustu fornyrðum og sérfræðiorðum" eins og
segir í formála fyrstu útgáfu. Við endurskoðunina nú hafa nokkrar
heimildir bæst við. Farið var yfir Clavis poética eftir Benedikt Grön-
dal frá 1864 og Eddulykla Guðna Jónssonar frá 1954 til að afla orða
úr fornmáli og skáldamáli. Samkvæmt formála þriðju útgáfu hafa
þessar heimildir þó verið lítið nýttar í bókinni. Rússnesk-íslensk orða-
bók Helga Haraldssonar (1996) lagði til mörg ný orð og orðasambönd.
Þriðja útgáfa af Islenskri orðabók (þriðja prentun, frá 2005) var einnig
nýtt til söfnunar, en hún vakti nokkra umræðu, jafnvel hneykslun,
á sínum tíma fyrir að birta meira af talmáli nútímans en venja hafði
verið í virðulegum orðabókum um íslensku. I formála er einnig nefnt
að Pétur Halldórsson og Guðrún Kvaran hafi tekið þátt í að safna
samheitum frá almenningi gegnum útvarpsþáttinn Vítt og breitt. Ekki
er minnst á að bókin hafi þegið neitt frá orðabókum Jóns Hilmars
né úr Slangurorðabókinni sem Svavar sjálfur hefur tekið þátt í að setja
saman.
Þriðja útgáfa Samheitaorðabókarinnar er í öllum meginatriðum
svipuð hinni fyrstu nema hvað orðaforði er aukinn og endurskoðaður
eins og eðlilegt er. Samkvæmt formála eru nú í bókinni 48 þúsund
flettur en voru 44 þúsund í fyrri útgáfum. Til samanburðar eru ríflega
100 þúsund „leitarhæf uppflettiorð" í tölvutækri gerð íslenskrar orða-
bókar frá 2007, en samheitaorðabók er annars eðlis en orðabók með
skýringum. Hún er miklu nær því sniði sem er á Stóru orðabók Jóns
Hilmars um íslenska málnotkun þar sem undir tiltölulega fáum fletti-
orðum eru talin mörg önnur orð og orðasambönd. Mörgum kann að
þykja sem fjölgun flettiorða um innan við tíu af hundraði sé frekar
rýr viðbót á 37 árum, sé miðað við að fyrsta útgáfan var fyrsta tilraun
til að taka saman bók af þessu tagi. Tryggur notandi fyrri útgáfu Is-
lenskrar samheitaorðabókar árum saman gerir sér altjent vonir um að
orðum í bókinni hafi fjölgað um meira en tíu af hundraði, og það má
vel vera, en tölulegar upplýsingar í formála um efnivið bókarinnar
eru af skornum skammti. Blaðsíðum hefur fjölgað úr 582 í 760 síður
svo ljóst er að samheitum og orðasamböndum hlýtur að hafa fjölgað
töluvert.
Val á orðum í samheitaorðabók hlýtur að vera svolítið öðruvísi
en val á orðum í venjulega orðabók. Orð sem á sér ekkert samheiti í