Læknablaðið - 01.03.2016, Qupperneq 7

LÆKNAblaðið 2016/102 115
R I T S T J Ó R N A R G R E I Nhttp://dx.doi.org/ 10.17992/lbl.2016.03.67
Smitsjúkdómar hafa löngum þótt hin mesta
heilbrigðisvá og hafa í aldanna rás valdið
miklum usla bæði hér á landi og erlendis.
Sem dæmi má nefna að talið er að um 40%
íbúa Evrópu hafi látist af völdum svarta
dauða á árunum 541-542 og um helmingur
á árunum 1346-1350. Á Íslandi er talið að
allt að 75% landsmanna hafi dáið úr svarta
dauða á fyrri hluta 15. aldar og rúmlega
fjórðungur þjóðarinnar úr bólusótt á árun-
um 1707-1708. Með auknu hreinlæti, betra
næringarástandi og tilkomu sýklalyfja og
bóluefna var hægt að kveða þessa sjúkdóma
niður að mestu og var svo komið á seinni
hluta síðustu aldar að talið var að smitsjúk-
dómar væru ekki lengur meiriháttar ógn
við heilsu manna. Á 7. áratug síðustu aldar
lýsti landlæknir Bandaríkjanna, William
H. Stewart, því yfir að búið væri að sigrast
á þeirri hættu sem samfélaginu stafaði af
smitsjúkdómum og taldi tímabært að snúa
sér að mikilvægari ógnum sem stöfuðu af
langvinnum sjúkdómum. Þessi spá hefur
hins vegar ekki ræst eins dæmi af faröldr-
um ýmissa sýkinga sýna, eins og til dæmis
HIV sem leitt hefur rúmlega 30 milljónir
einstaklinga til dauða á síðustu 55 árum.
Á seinni árum hafa hins vegar nýir og
áður óþekktir sýklar skotið upp kollinum
og valdið alvarlegum faröldrum í heim-
inum, eins og SARS (severe acute respiratory
syndrome), MERS-CoV (Middle East respira-
tory syndrome coronavirus) og Ebola. Allar
þessar veirur eiga það sameiginlegt að hafa
smitast upphaflega frá dýrum í menn en
síðan á milli manna.
Síðasti nýi veirufaraldurinn sem skotið
hefur upp kollinum á síðustu einu til tveim-
ur árum, einkum í Mið- og Suður-Ameríku,
er af völdum Zíkaveiru. Zíkaveira telst
til svokallaðra flaviveira og berst á milli
manna með ákveðinni tegund moskító-
flugu, Aedes aegypti. Veiran fannst fyrst í
öpum í Úganda á árinu 1947 og var fyrst
greind í mönnum 1952 í nokkrum löndum
Afríku. Í fyrstu olli Zíkaveiran litlum far-
öldrum í Suðaustur-Asíu (einkum Tælandi)
og Afríku en á síðustu árum hafa fréttir
af faröldrum af hennar völdum einkum
borist frá Mið- og Suður-Ameríku, eyjum
Karabíska hafsins og Frönsku Pólýnesíu.
Frá því snemma árs 2015 hefur Zíkaveiran
hins vegar einkum greinst í Brasilíu og
nálægum löndum en ekki eru neinar vís-
bendingar um smit í Evrópu.
Um 80% einstaklinga sem sýkjast af
Zíkaveiru eru einkennalausir. Algengustu
einkennin eru hins vegar hiti, útbrot, lið-
og vöðvaverkir og tárubólga. Sjaldgæfar en
alvarlegar afleiðingar sýkingarinnar virð-
ast hins vegar geta verið heilkenni bráðrar
fjöltaugabólgu (Guillain-Barré syndrome) og
vansköpun á heila hjá fóstrum, sem leitt
getur til höfuðsmæðar (microcephaly).
Tengsl höfuðsmæðar við sýkingu af
völdum Zíkaveiru var fyrst lýst í Brasilíu
á seinni hluta árs 2015 og er talið að um
fimmtánföld aukning sé á þessum van-
skapnaði á ýmsum svæðum landsins. Þó
ekki hafi verið sýnt óyggjandi fram á or-
sakasamband á milli Zíkaveiru og höfuð-
smæðar, eru faraldsfræðileg tengsl svo
sterk að líklegt er að um orsakasamband sé
að ræða.
Helsta smitleið Zíkaveiru, er eins og
áður hefur komið fram, með móskító-
flugum en í þremur tilfellum er talið að
veiran hafi smitast með kynmökum enda
finnst veiran í sæði í allt að 3-4 vikur eftir
sýkingu. Einnig hefur Zíkaveira fundist í
blóði einkennalausra einstaklinga og því
talið að hún geti hugsanlega smitast með
blóðgjöf þó ekki hafi verið sýnt fram á slíkt.
Engin lyfjameðferð er í boði gegn veirunni
og ekkert bóluefni tiltækt.
Er hætta á útbreiðslu Zíkaveiru á Ís-
landi? Litlar sem engar líkur eru á að Zíka-
veira nái útbreiðslu hér á landi þar sem hún
smitast nánast eingöngu milli manna með
moskítóflugum og þær finnast ekki hér á
landi. Hins vegar geta einstaklingar sem
verið hafa á ferðalagi á svæðum þar sem
Zíkaveira er útbreidd smitast þar og síðan
greinst hér landi.
Sóttvarnalæknir hefur hvatt alla sem
ferðast á svæðum Mið- og Suður-Ameríku
þar sem Zíkaveira er útbreidd að nota við-
eigandi varnir gegn moskítóflugum en auk
þess eru barnshafandi konur hvattar til
ferðast ekki til þessara svæða að nauðsynja-
lausu (sjá leiðbeiningar sóttvarnalæknis á
landlaeknir.is). Þar sem veiran hefur fundist
í sæði í allt að fjórar vikur eftir sýkingu
eru karlmenn hvattir til nota smokka í allt
að fjórar vikur eftir heimkomu, burtséð
frá því hvort þeir hafi veikst eða ekki. Í
leiðbeiningum sóttvarnalæknis má einnig
finna ráðleggingar um eftirlit og rannsókn-
ir á þunguðum konum sem ferðast hafa í
Mið- og Suður-Ameríku en ekki er ástæða
til að rannsaka aðra einstaklinga.
En erum við að horfa á nýja tíma smit-
sjúkdóma? Fyllsta ástæða er til að ætla að
svo geti verið. Með nánari samskiptum
manna við dýr á afskekktum svæðum,
breytingu á loftslagi og meiri ferðalögum
fólks megum við búast við að sjá nýjar og
óþekktar sýkingar hjá mönnum. Sýkingar
sem áður voru einungis taldar valda sýk-
ingum hjá dýrum.
Þórólfur
Guðnason
sóttvarnalæknir
Embætti landlæknis
thorolfur@landlaeknir.is
Zika virus – a relatively new human pathogen
Þórólfur Guðnason MD, PhD
/ Chief Epidemiologist
Centre for Health Security and Communicable Disease
Control / Directorate of Health
Barónsstíg 47 101 Reykjavík
Zíkaveira – nýlegur vágestur í mönnum

Ein tafla á dag
Varnar heilablóðfalli og segareki að lágmarki til jafns við warfarín
Sambærileg blæðingarhætta og í meðferð með warfaríni en
marktækt færri innankúpublæðingar og dauðsföll vegna blæðinga
Að taka lyf einu sinni á dag við hjarta- og æðasjúkdómum
eykur líkur á því að lyfið sé leyst út af sjúklingi
eykur líkur á því að sjúklingur taki lyfið
eykur líkur á því að lyfið sé tekið á réttum tíma
samanborið við lyf sem taka þarf oftar
♦♦
♦♦
♦♦
Heimildir: 1. Samantekt á eiginleikum lyfs fyrir Xarelto. 2. Patel MR et al. N Engl J Med 2011; 365:883-891.
3. Bae JP et al. Am J Manag Care 2012; 18:139-146. 4. Coleman CI et al. Curr Med Res Opin 2012; 28:669-680.
Fyrsti beini hemillinn á storkuþátt Xa til inntöku
3
2
2
*1
4
4
L.IS.11.2014.0086
Öryggisupplýsingar: Eins og almennt gildir um segavarnarlyf og blóðflöguhemla
verður að nota rivaroxaban með varúð hjá sjúklingum með aukna blæðingarhættu.1
Algengar aukaverkanir ( ≥1/100 til <1/10): Blæðingar: Í tannholdi, margúll, flekkblæðing,
blóðnasir, blóðhósti, blæðing í auga, blæðingar í húð og undirhúð, blæðing eftir aðgerðir, blæðing í meltingarvegi,
blæðing í þvag- og kynfærum. Aðrar: Blóðleysi, verkir í meltingarfærum og kvið, meltingartruflanir, ógleði, harðlífi,
niðurgangur, uppköst, lágur blóðþrýstingur, kláði, útbrot, verkir í útlim, sundl, höfuðverkur, skert nýrnastarfsemi,
hækkun á transamínasa, sótthiti, bjúgur í útlimum, skertur almennur styrkur og orka, marmyndun, rennsli úr sárum.1
Ekki er mælt með notkun Xarelto hjá sjúklingum með gervihjartalokur.1
*sem fyrirbyggjandi meðferð gegn heilablóðfalli og segareki hjá
fullorðnum sjúklingum með gáttatif án lokusjúkdóms og einn eða
fleiri áhættuþætti, svo sem hjartabilun, háþrýsting, aldur ≥ 75 ára,
sykursýki, sögu um heilablóðfall eða skammvinnt blóðþurrðarkast1