Fréttatíminn - 01.04.2016, Side 22

lóaboratoríum lóa hjálmtýsdóttir
Í Fréttatímanum í dag er fjallað um matarsóun, sem er mikið samfélagslegt mein.Fæðukerfi okkar Vestur-
landabúa er alvarlega gallað. Það
veldur gríðarlegri sóun, gengur
freklega á auðlindir jarðar, fer illa
með dýr, er drifið áfram af lágum
launum og í vaxandi mæli á man-
sali og þrælakjörum, býr til sætan
og óhollan mat og skaðar heilsu
neytendanna. Auðvitað á þessi
hörmungarlýsing ekki við um alla
matarframleiðslu eða -sölu. Það er
margt ágætlega gert í landbúnaði
og matvælaverslun. En hörm-
ungarkeðjan hér að framan er
eftir sem áður meginþráður mat-
vælaframleiðslu á Vesturlöndum
og í vaxandi mæli í iðnvæddum
hlutum annarra heimsálfa.

Iðnvæddur landbúnaður gengur
sífellt harðar á auðlindir jarðar og
fer sífellt verr með dýrin. Meðferð-
in er slík að fólk missir matarlystina
þegar það sér aðbúnað húsdýra.
Af þeim sökum er þess gætt að fela
matvælaframleiðslu og að myndir
og frásagnir af aðbúnaði dýra og
framleiðsluferli leki ekki út. Maður-
inn er þannig einangraður frá nátt-
úrunni og landbúnaðinum; ekki
vegna þess að nútímamaðurinn
hafi fjarlægst uppruna sinn heldur
vegna þess að landbúnaðurinn
hefur fjarlægst uppruna sinn og þar
með náttúruna. Það sem áður var
landbúnaður er að stóru leyti iðn-
aður í dag þar sem framleiðsluferlið
byggir á innkaupum aðfanga og úr-
vinnslu úr þeim en ekki hefðbund-
inni sjálfbærri ræktun.
Iðnvæðing matarins hefur líka
breytt aðstæðum starfsfólksins.
Undir plastbreiðum Almeríu á
Spáni er stundað nútíma þræla-
hald þar sem innflytjendur frá
Afríku þræla frá morgni til kvölds
við að uppskera paprikur, tómata
og annað grænmeti. Hér heima
hafa bændur freistast til að nota
sjálfboðaliða til að halda fram-
leiðslukostnaði niðri. Þótt réttlæta
megi það í einhverjum tilfellum
eru mýmörg dæmi þess að slíkt
fyrirkomulag jaðri við misnotkun
og nokkur sem komið hafa til kasta
lögreglu vegna gruns um mansal.
Störf við verslun hafa líka orðið
einhæfari og verr launuð með tím-
anum. Öll matarkeðjan er vörðuð
láglaunastörfum. Samkvæmt hag-
tölum bænda getur fjölskylda vart
skrimt á sauðfjárbúi í dag.
Offita og önnur heilsumein
vegna óholls matar eru að taka
við af tóbakreykingum og áfengis-
neyslu sem umfangsmesta og
dýrasta heilsumein á Vesturlönd-
um. Segja má að offita sé faraldur
á Vesturlöndum og ekki síst á Ís-
landi. Þessi faraldur reis í kjölfar
iðnvæðingar matvælaframleiðslu
og stórmarkaðsvæðingar sölunnar.
Sú umbylting gerbreytti matnum
okkar. Fátt af þeim mat sem sligar
hillur stórmarkaða í dag var á boð-
stólum fyrir aðeins tuttugu til þrjá-
tíu árum. Sá matur sem minnir á
mat fyrri tíðar er unninn á annan
hátt með öðrum efnum og á allt
öðrum stöðum.
Ofan á þetta bætist síðan að
þetta kerfi veldur gríðarlegri sóun.
Þótt við lítum framhjá ágengni á
náttúruauðlindir, illri meðferð
dýra og starfsfólks og heilsuskað-
legum afurðum þá sóar kerfið
sjálft um 3 krónum af hverjum 10.
Það míglekur peningum.
Jafnvel þeir sem neita að horfast
í augu við óbeinan kostnað vegna
náttúruspjalla og dýraníðs, illrar
meðferðar starfsfólk sem býr við
skort og umfangsmikils heilsu-
skaða vegna lélegrar matvöru
sem skerðir lífsgæði og styttir líf
milljóna manna; það fólk verður
samt að horfast í augu við að kerfið
er óhagkvæmt og vitlaust. Nánast
geggjað.
En hvernig stendur á þessu? Ég
ætla ekki að þreyta ykkur á út-
skýringum á því hvernig einsýni
getur á skömmum tíma eyðilagt
samfélög og mikil menningar-
verðmæti. Með því að beita aðeins
einni mælistiku á mat, hversu
ódýr hann getur orðið; var öllum
hefðum rutt út úr landbúnaði,
matvælaframleiðslu og sölu og
allt kerfið aðlagað að þessari einu
kröfu; að maturinn yrði eins ódýr
og mögulegt væri.
Auðvitað varð maturinn ekki
ódýr. Ef náttúruspjöll, ill með-
ferð dýra og starfsfólks, skaðinn
af löngum flutningsleiðum og
einhæfri ræktun, kostnaðarsamt
borgarskipulag í kringum risa-
verslanir og margt fleira er tekið
með í jöfnuna er niðurstaðan sú
að nýi, ódýri maturinn er ekki
ódýrari. Hann er bara verri og
skaðlegri.
En áhugaverðari spurning er
kannski þessi: Hvers vegna kemur
það okkur á óvart að matarkerf-
ið, sem hefur orðið til á síðustu
áratugum, skuli vera svona galið?
Hvers vegna höfum við verið svo
blind í framfaratrú okkar að við
gerum alltaf ráð fyrir að hið nýja
hljóti að vera betra en það gamla?
Gunnar Smári
HIÐ NÝJA ER EKKI
ALLTAF FRAMFÖR
Köllunarklettsvegi 1, 104 Reykjavík. Sími: 531 3300. ritstjórn@frettatiminn.is
Útgefandi: Gunnar Smári Egilsson. Ritstjórar: Gunnar Smári Egilsson og Þóra Tómasdóttir.
Fréttastjóri: Þóra Kristín Ásgeirsdóttir. Ritstjórnarfulltrúi: Höskuldur Daði Magnússon. Framkvæmdastjóri og auglýsingastjóri:
Valdimar Birgisson. Fréttatíminn er gefinn út af Morgundegi ehf. og er prentaður í 83.000 eintökum í Landsprenti.
22 | FRÉTTATÍMINN | HELGIN 1. APRÍL–3. APRÍL 2016
GLÆSILEGAR
BORGIR Í A-EVRÓPU
Í BEINU FLUGI
Við bjóðum uppá glæsilegar borgir í A-Evrópu. Tilvalið fyrir hópa, fyrirtæki
og einstaklinga. Veldu tímann og farðu þegar þú vilt, 2,3,4 daga eða lengur.
Verðlag er hagstætt bæði í mat og drykk. Þá er hægt að gera góð kaup á hinum
ýmsu verslunum og mörkuðum. Við bjóðum uppá skoðunarferðir fyrir hópa
og fyrirtæki.
BÚDAPEST Í UNGVERJALANDI
Ein af fallegri borgum Evrópu, hún er þekkt
fyrir sínar glæsi byggingar sem margar
eru á minjaskrá Unesco, forna menningu
og spa/heilsulindir. Þar hefur í árhundruði
blandast saman ýmis menningaráhrif sem
gerir borgina svo sérstaka.
Flogið er tvisvar í viku allt árið.
GDANSK Í PÓLLANDI
Hansaborgin Gdansk er elsta og fallegasta
borg Póllands, saga hennar nær aftur til
ársins 997. Glæsilegur arkitektúr, forn
menning og tónlistar-hátíðir hafa gert
borgina að vinsælustu ferðamannaborg
Póllands.
Flogið er tvisvar í viku allt árið.
RIGA Í LETTLANDI
Gamli og nýi tíminn mætast í borg sem ekki
á sinn líka. Gamli bærinn í Riga er virkilegt
augnayndi hvert sem litið er og setur
borgina á stall með fallegri borgum Evrópu.
Þar ber hæst kastalinn í Riga, kirkja Sankti
Péturs og Dómkirkjan.
Flogið er tvisvar í viku frá maí til október.
VERÐ FRÁ 89.000.-
WWW.TRANSATLANTIC.IS SÍMI: 588 8900