Fréttatíminn - 08.04.2016, Side 14

Og sögu íslenskra stjórnvalda
einnig. Og sorgarsögu íslensku krón-
unnar.
Íslenska krónan er afleit mynt
og veldur margvíslegum skaða. Að
meðaltali má ætla að hún rýrni að
meðaltali um 7 prósent á ári gagn-
vart öðrum myntum. Við slíkar
aðstæður er nánast ómögulegt að
geyma og ávaxta auð. Af þeim sök-
um hafa Íslendingar sóst eftir að
geyma peninga sína erlendis í meira
en heilda öld. Síldarspekúlantar og
saltfiskútflytjendur fluttu eins lítið
af fé til Íslands og mögulegt var en
geymdu hluta söluverðsins í erlend-
um bönkum. Til að sporna við þessu
voru sett lög um gjaldeyrisskil, sem
skylduðu útflytjendur til að skipta
öllu söluverðinu í íslenskar krónur.
Þótt þessi lög hafi verið í gildi lung-
ann úr síðustu öld héldu þau illa.
Útflytjendur beittu öllum brögðum
til að skilja fé eftir erlendis. Og fóru
í sjálfu sér ekki leynt með það.
Bankainnistæður íslenskra út-
flytjenda tengjast menningarsög-
unni. Muggur, sonur Péturs Thor-
steinsen á Bíldudal, lifði þannig
bóhemlífi í saltfiskbeltinu í Suður-
Evrópu og fékk annars konar sýn
á lífið og tilveruna en aðrir Íslend-
ingar. Þeir sjóðir sem útflutnings-
fyrirtækin söfnuðu í útlöndum
voru í sumum tilfellum gríðarmikl-
ir. Þannig mun Richard Thors, elsti
sonur Thors Jensen, hafa lifað vel-
megtarlífi á Spáni af slíkum sjóðum
frá því að Kveldúlfur fór á hausinn
stuttu eftir seinna stríð og fram að
andláti sínu 1970.
Kæra Seðlabankans til saksókn-
ara vegna óeðlilegra gjaldeyrisvið-
skipta Samherja byggir líka á grun
um félagið hafi stundað útflutning
með því að selja eigin erlendu fé-
lagi fisk á lægra verði en hann var
endanlega seldur á til að halda
hluta söluverðsins utan gjaldeyris-
skila samkvæmt þá nýendursettum
gjaldeyrishöftum. Því miður komu
efnisatriði þess máls ekki öll fram
því málið var fellt niður þar sem
fjármálaráðherra hafði ekki stað-
fest refsiábyrgð laganna sem kæran
byggði á. Þá var Árni M. Mathiesen
fjármálaráðherra.
Stríðsgróðanum skotið undan
Jafn lengi og það var almennt vitað og
viðurkennt að útflytjendur sjávaraf-
urða héldu hluta söluverðsins utan
krónu og frá íslenskum skattyfirvöld-
um var það vitað og að hálfu viður-
kennt að heildsalar gerðu það sama
með öfugum formerkjum.
Atómstöð Halldórs Laxness er
skrifuð beint inn í samtímann eftir
stríð og þar leika falskar faktúrur
stórt hlutverk. Heildsalar keyptu
vörur á hundrað kall en létu seljand-
ann gefa út reikninga fyrir 120 krón-
ur. Þeir greiddu því 120 krónur út,
100 kall fór til seljandans en 20 krón-
ur á reikning heildsalans í útlöndum.
Þetta var svo viðtekin venja í við-
skiptum að ekki er hægt að skrifa
verslunarsögu án þess að fjalla um
þessi svik. Guðmundur Jónsson
sagnfræðiprófessor vinnur að ritun
þeirrar sögu.
„Margt misjafnt þreifst í innflutn-
ingsversluninni á stríðsárunum,
m.a. smygl og svartamarkaður með
gjaldeyri og vörur í skjóli hafta og
vöruskorts,“ segir Guðmundur. „Eitt
stærsta hneykslið voru heildsala-
málin svokölluðu þar sem mörg fyr-
irtæki voru fundin sek um ólöglega
álagningu og vanskil á gjaldeyri. Við-
skiptaóregla stríðsáranna dró slóða
á eftir sér. Hagfræðinganefndin svo-
kallaða sem skipuð var af Alþingi
1946 fór ófögrum orðum um innflutn-
ingsverslunina og endurspeglaði álit
hennar útbreidd viðhorf um að fjár-
flótti, skattsvik og verðlagsbrot væru
alsiða meðal heildsala. Nefndin komst
að þeirri niðurstöðu að dreifing inn-
fluttrar vöru væri óeðlilega dýr, milli-
liðir of margir og of mikið fjármagn
bundið í versluninni. Nefndin benti á
þrjú ráð til úrbóta: að hlutdeild neyt-
endahreyfingarinnar (samvinnu-
félaga) í innflutningi yrði efld, að fyr-
irtækjum í innflutningi yrði stórlega
fækkað og að hið opinbera „tæki sjálft
innflutninginn allan eða verulegan
hluta hans í sínar hendur.“ Auk þess
lagði hagfræðinganefndin til að fram
færi „allsherjar eignakönnun“ til að
leiða í ljós raunverulega eign skatt-
greiðenda og umfang skattsvika.“
Hagfræðinganefndin var skipuð
fulltrúum frá öllum flokkum. Hún
skilaði niðurstöðum sínum til sam-
steypustjórnar Alþýðuflokks, Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknar. Hún
Eitt stærsta hneykslið
voru heildsalamálin
svokölluðu þar sem
mörg fyrirtæki voru
fundin sek um ólöglega
álagningu og vanskil
á gjaldeyri. Viðskipta-
óregla stríðsáranna dró
slóða á eftir sér.
Guðmundur Jónsson
sagnfræðingur
Hin íslenska útflutningsleið
Til að komast hjá gjaldeyrisskilum og sköttum var viðtekin viðskiptamáti
íslenskra fiskútflytjenda að selja fiskinn á lægra verði út en hann var á
endanum seldur á mörkuðum. Mismunurinn safnaðist upp á reikningum
fiskútflytjandans í útlöndum.
Hin íslenska innflutningsleið
Til að komast hjá gjaldeyrisskilum og sköttum var viðtekin viðskiptamáti
íslenskra heildsala að kaupa vörur á hærra verði markaðsverði og setja
mismuninn á bankareikninga í útlöndum.
100
100
20
20
120
120
Sjöundi dagur í paradís
Guðmundur Thorsteinsson, Muggur (1891–1924).
14 | FRÉTTATÍMINN | HELGIN 8. APRÍL–10. APRÍL 2016
ÁRSFUNDUR LANDSVIRKJUNAR 2016
Hilton Reykjavík Nordica
Fimmtudaginn 14. apríl kl. 14
• Bjarni Benediktsson fjármála- og efnahagsráðherra
Ávarp
• Jónas Þór Guðmundsson stjórnarformaður Landsvirkjunar
Ávarp
• Hörður Arnarson forstjóri Landsvirkjunar
Ragna Árnadóttir aðstoðarforstjóri Landsvirkjunar
Auðlind fylgir ábyrgð
• Edda Hermannsdóttir stjórnar umræðum að fundi loknum
Auðlind
fylgir ábyrgð
Ársfundur Landsvirkjunar verður haldinn á Hilton Reykjavík
Nordica fimmtudaginn 14. apríl kl. 14-16. Þar kynnum við
fjárhag og framtíðaráætlanir fyrirtækisins og hvetjum
til opinnar umræðu um þau tækifæri og áskoranir sem
framundan eru. Bein útsending verður frá fundinum á
landsvirkjun.is.
Allir velkomnir
Skráning á www.landsvirkjun.is