Fréttatíminn - 28.10.2016, Blaðsíða 12

12 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur xx 2016
Vegna vægis sjávarútvegs í íslensku efnahagslífi hefur samfélagið sveiflast með af-komu greinarinnar. Þegar
fiskverð er hátt hækkar gengi krón-
unnar, innflutningsvörur lækka í
verði og kaupmáttur vex. Þegar fisk-
verð fellur lækkar gengi krónunn-
ar, innflutningur hækkar í verði og
kaupmáttur almennings skerðist.
Þessar sveiflur voru eitt megin-
verkefni íslenskrar efnahagsstjórn-
ar á síðustu öld. Samt fannst engin
lausn á vandanum. Stjórnvöld riðu
ölduna þegar vel áraði og eignuðu
sér heiðurinn af bættum kaupmætti.
Og ríkisstjórnir steyptust svo þegar
aldan brotnaði.
Hliðaráhrif þessara sveifla voru
þau, að samkeppnishæfni annarra
útflutnings- og samkeppnisgreina
þurrkaðist út þegar góðæri var í
sjávarútvegi. Engin atvinnugrein
stóðst viðlíka hátt gengi og sjávar-
útvegurinn þoldi. Þegar gengið var
fellt eftir verðfall á mörkuðum uxu
upp sprotar í öðrum greinum en þeir
visnuðu aftur þegar næsta alda reis.
Það mætti gráta lengi yfir allri þeirri
atorku og fjármunum sem hafa glat-
ast af þessum sökum á Íslandi.
Áhrif sjávarútvegsins á gengi
krónunnar stóð þannig í vegi fyrir
að hér yrðu til fjölbreytt störf fyrir
menntað vinnuafl. Hvort sem gengið
sveiflaðist frjálst eða eftir ákvörðun-
um stjórnvalda, sem leituðust við
að flytja hluta af arði sjávarútvegs til
almennings í gegnum ódýran inn-
flutning; þá aftraði miðlæg staða
sjávarútvegs framþróun atvinnulífs
og samfélags á Íslandi.
Vegna auðlindarentunnar sem renn-
ur til sjávarútvegsins þola þau fyrir-
tæki mun hærra gengi krónunnar en
önnur samkeppnis- og útflutnings-
fyrirtæki. Þau lifðu ein af glórulaust
ástand fyrirhrunsáranna, þegar
gengi krónunnar skrúfaðist upp úr
öllu valdi vegna spákaupmennsku.
Það segir sína sögu um mátt auð-
lindarentunnar. Hann birtist síð-
an aftur eftir Hrun og gengisfall í
ógnarhagnaði innan sjávarútvegs-
fyrirtækja.
Auðlindarentuna má sjá í saman-
burði á afkomu sjávarútvegsfyrir-
tækja og fyrirtækja í öðrum rekstri.
Eftir Hrun skilaði lágt gengi krón-
unnar eigendum sjávarútvegsfyrir-
tækja um þrefalt meiri verðmætum í
formi hækkunar eigin fjár en eigend-
ur annarra fyrirtækja nutu. Munur-
inn er að stóru leyti auðlindarent-
an. Hana má líka sjá í miklum mun
meiri framlegð í sjávarútvegi og öðr-
um greinum á Íslandi.
Það þarf því ekki að deila um auð-
lindarentuna eða hvert hún renn-
ur. Það þarf heldur ekki að deila um
áhrif hennar á vaxtarmöguleika
annarra atvinnugreina. Lágt gengi
krónunnar eftir Hrun kveikti upp
vöxt í ferðaþjónustu. Það á eftir að
koma í ljós hversu hátt gengi krón-
unnar ferðaþjónustan þolir. Inn-
streymi gjaldeyris frá henni hefur
hækkað gengi krónunnar að undan-
förnu til viðbótar við hagstæð ytri
skilyrði sjávarútvegs.
Ef ekkert er að gert mun hátt gengi
krónunnar draga úr vexti ferðaþjón-
ustu eða stöðva hann. Við heyrum
nú þegar frá stjórnendum fyrir-
tækja í öðrum samkeppnis- og út-
flutningsgreinum hvernig hátt gengi
krónunnar kippir fótunum undan
samkeppnishæfni þeirra. Þessi fyr-
irtæki eru þegar á leið inn í kreppu.
Og mögulega mun ferðaþjónustan
fylgja á eftir.
Eitt helsta verkefni stjórnvalda í
dag er því að vernda þá sprota sem
uxu upp í íslensku atvinnulífi í skjóli
lágs gengis krónunnar eftir Hrun.
Til þess þarf að aftra frekari hækkun
krónunnar og helst að lækka gengi
hennar nokkuð.
Og þá kemur að uppboði á kvóta. Í
stað þess að færa hluta af arði sjáv-
arútvegsins til almennings með háu
gengi og ódýrum innflutningi, er
skynsamlegra að innheimta auð-
lindagjald og halda genginu lágu
meðan sprotar utan sjávarútvegs
skjóta rótum og byggja upp fjölþætt-
ara atvinnulíf sem getur staðið undir
öflugra samfélagi til framtíðar.
Kostur uppboða umfram aðra inn-
heimtu veiðigjalda er að uppboðin
fela í sér sveiflujöfnun. Þegar fisk-
verð lækkar hafa útgerðarfyrirtæk-
in minni greiðslugetu og bjóða lægra
verð fyrir kvótann. Þegar betur árar
bjóða fyrirtækin hærra verð. Til að
draga úr áhrifum þessara sveiflna
á ríkissjóð og sveitarfélög má halda
eftir fjármunum þegar vel gefur
en bæta upp framlögin þegar verr
stendur á.
Slíkt uppboðskerfi er ekki aðeins
betra fyrir allan almenning heldur
en núverandi kerfi; sambland nánast
óskertrar auðlindarentu til útgerðar
og gengissveiflna, heldur einnig fyrir
sjávarútveginn. Það myndi færa hon-
um langþráðan stöðugleika.
Meginforsenda landlægs óstöð-
ugleika á Íslandi er nefnilega ótamin
auðlindarentan og áhrif hennar á
gengi krónunnar. Þeir stjórnmála-
flokkar sem boða uppboðsleið í sjáv-
arútvegi eru því að lofa stöðugleika.
Þeir flokkar sem hafna uppboðs-
leiðin vilja verja áframhaldandi
óstöðugleika.
Gunnar Smári
UPPBOÐ
SKAPAR
STÖÐUGLEIKA
lóaboratoríum lóa hjálmtýsdóttir
7.999 kr.
CORK f rá
T í m a b i l : m a í - j ú n í 2 0 1 7
9.999 kr.
BERLÍN f rá
T í m a b i l : n ó v e m b e r 2 0 1 6 - m a í 2 0 1 7
9.999 kr.
EDINBORG f rá
T í m a b i l : n ó v e m b e r 2 0 1 6 - f e b rú a r 2 0 1 7
7.999 kr.
STOKKHÓLMUR f rá
T í m a b i l : n ó v e m b e r 2 0 1 6 - m a í 2 0 1 7
9.999 kr.
AMSTERDAM f rá
T í m a b i l : n ó v e m b e r 2 0 1 6 - m a í 2 0 1 7
9.999 kr.
KÖBEN f rá
T í m a b i l : j a n ú a r - m a rs 2 0 1 7
Beint í
borgina!
*
*
*
*
*
*
*Verð miðast við flug aðra leið með sköttum ef greitt er með Netgíró.