Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.07.1972, Page 6

notað í stað dýrablóðs. 1 stað
blóðs voru nú gefnar upplausnir
af sykri og söltum, og þótti það
mikil framför og meiri trygging
fyrir sjúklinginn.
Menn gáfust þó ekki upp
þrátt fyrir mótbyrinn, og að lok-
um kom þar, að það rofaði til
og ráðningin fékkst á þeirri
gátu, hvers vegna blóðflutning-
ur manna milli gat verið svo
hættulegur þeim, sem blóðið
fékk.
ABO-blóðflokkarnir
Það var árið 1901, að Land-
steiner og starfsmenn hans
fundu blóðflokkana. 1 fyrstu
voru flokkarnir aðeins þrír, en
ári síðar kom í ljós, að þessir
aðalflokkar voru fjórir. Má með
sanni segja, að þessi uppgötvun
hafi haft geysilega þýðingu fyr-
ir allt mannkynið og að læknis-
fræðin hafi fengið eitt af sínum
beztu vopnum í baráttunni við
sjúkdóma og slys.
Skipting blóðs í þessa fjóra
aðalflokka, sem táknaðir eru
með stöfunum A, B, AB og 0
— byggist á því, að sérstakir
mótefnavakcir (antigen (agglu-
tinogen)) eru bundnir rauðu
blóðkornunum. Eru þessi efni
tvö og eru táknuð með A og B,
og fer skipting flokkanna eftir
því, hvort annað efnið eða bæði
eru bundin rauðu blóðkornun-
um eða hvorugt er til staðar.
Þegar A er til staðar, er flokk-
urinn A, en ef B er til staðar,
þá er flokkurinn B. Séu þau
bæði til staðar, er flokkurinn
AB. Til gamans má geta þess,
að það var sá flokkur, sem síð-
ast fannst og er sjaldgæfastur.
Að síðustu er flokkurinn 0, ef
hvorugt efnið er til staðar.
Auk þessa sýndi það sig, að
þessir mótefnavakar (antigen
(agglutinogen)) hafa jafnmörg
mótefni (antibodies (isoagglu-
tinin)), og eru mótefnin í blóð-
vatninu (plasma). Mótefni þessi
kallast anti-A og anti-B og eru
til staðar, annað eða bæði, eða
þá hvorugt, þannig að í A-blóði
er anti-B í blóðvatninu, í B-
blóði anti-A, í AB hvorugt og í
O-blóði bæði anti-A og anti-B.
Ef mótefnavaki (antigen) og
mótefni (antibody) komast í
snertingu hvort við annað,
renna blóðkornin saman í
klumpa (agglutination) og leys-
ast síðan upp (hæmolysis). Þar
með er fengin skýring á því,
hvernig blóðgjafir gátu haft al-
varlegar afleiðingar í för með
sér, áður en blóðflokkarnir
fundust, og það er einmitt þetta,
sem þai'f að forðast, þegar
framkvæma á blóðflutning.
Blóðflokkun, bæði sjúklings og
blóðgjafa, er gerð til þess að
koma í veg fyrir, að slíkur sam-
runi eða kekkjamyndun geti átt
sér stað, og hægt sé að gefa blóð
án þess, að slys hljótist af.
Blóðflokkun
er framkvæmd þannig, að
framleidd eru sera, sem í er
annaðhvort anti-A eða anti-B,
og er síðan þeim blóðkornum,
sem flokka á, blandað saman
við hvort serum fyrir sig, og
ákvarðast þá flokkurinn af því,
hvort um nokkra kekkjamyndun
(agglutination) er að ræða, og
ef svo er, í hvoru hún skeður:
Rauð blóðkorn + þekkt serum: SVÖRUNU anti-A anti-B í serum í serum Mótefna- vakar (antigen) bundin rauðum blóðkornum Flokkur Mótefni (antibodies) í blóðvatni (plasma) Tíðni
+ = A = A anti-B 41.72%
-j" + = B = B anti-A 8.56%
+ + = AB = AB Nil 3.04%
-5- -5- = Nil = 0 anti-A + anti-B 46.68%
') SVÖRUN: Kekkjamyndun (agglutination): +
Kekkjalaust: -4-
Frekari rannsóknir á blóði
leiddu í ljós, að mótefnavakarn-
ir (antigenin) skiptust í fleiri
undirflokka. Má þar nefna, að
samkvæmt því skiptist A-flokk-
ur í A^ — Ao — A3 o. s. frv. og
á sama hátt skiptist AB í AjB
— AoB — A:iB o. s. frv. Þetta
hefur nokkra þýðingu, vegna
þess að A2 — A3 o. s. frv. eru
veikari antigen en Alf og sú
hætta fyrir hendi, að ef ekki er
rétt að farið við blóðflokkun,
geti mönnum sézt yfir veikari
svörun af völdum hinna veikari
efna og því úrskurðað A-blóð
sem 0 og skipað AB-blóði í B-
flokk. Þessi hætta er auðvitað
einnig til staðar vegna veikrar
svörunar af hálfu B antigens,
og skal því ávallt gæta ýtrustu
aðgæzlu og árvekni við blóð-
flokkun.
Svaranir A-, B- og AB-flokk-
anna eru oft töluvert veikari við
fæðingu heldur en þær eru hjá
fullorðnum. Þrátt fyrir það er
mögulegt að ákvarða örugglega
blóðflokk fósturs, allt niður í
8 vikna gamalt.
A- og B-mótefnavakarnir
(antigenin) aukast smám sam-
an og ná hámarki á unglingsár-
um. Við fæðingu eru mótefnin
(antibodies (iso-agglutinin))
oftast ekki til staðar í blóðvatni.
Frá þrem til sex mánuðum eftir
fæðingu byrjar barnið að mynda
sín eigin iso-agglutinin eða mót-
efni. Ef þau eru til staðar við
fæðingu, eru þau komin frá
móðurinni gegnum fylgjuna.
Rhesus-flokkarnir.
Árið 1940 var gerð önnur
uppgötvun, sem ekki var síður
merkileg og þýðingarmikil en
40 TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS