Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.07.1972, Síða 8

ákveðnum hlutföllum. Áður en
menn fundu þetta ráð, var
storknun blóðsins talsvert vanda-
mál, og var þá hrært í blóðinu
með glerstaut til þess að af-
trefja það.
1 Rússlandi er getið einnar
stofnunar, sem tekur blóð úr ný-
látnu fólki. (S. Yudin í Moskvu
varð fyrstur til að taka blóð úr
líkum 1930).
Bióð þeirra,sem deyja skyndi-
dauða, storknar miklu seinna en
annars vegna fibrinolysis. Ekki
má vera lengra liðið frá andláti
en 6—8 klst. Úr hverju líki fást
2—2% lítri blóðs. Þetta blóð er
notað á sama hátt og blóð tekið
úr lifandi mönnum.
Blóð, sem ætlað er til blóð-
gjafa, er geymt í kæli í allt að
3 vikur. Hitastigið í kælinum
má ekki fara niður fyrir + 4° C
og ekki yfir +6° C. Þegar blóð
er geymt, verður alltaf einhver
hæmolysis á rauðu blóðkornun-
um, sem eykst með aldrinum,
og er talið, að hún sé um 1%
eftir 3 vikur. Þess vegna er
óhætt að gefa allt að þriggja
vikna gamalt blóð, ef engin
óeðlileg hæmolysis sést í því.
Áríðandi er að hafa j afnt og rétt
hitastig við geymslu á blóði.
Úr blóði má vinna ýmis eggja-
hvítuefni (albumen og globu-
lin) með sérstökum aðferðum,
en ekki er hægt að fara nánar
út í það hér.
Plasma (blóðvatn) er vökv-
inn, sem eftir er eða flýtur ofan
á, þegar blóðkornin eru skilin
frá eða setjast á botninn. Er
mjög gott að gefa það sjúkling-
um í losti við hypoproteinæmiu
og bruna. Hefur plasma marga
kosti umfram heilblóð, svo sem
þá, að
1. hægt er að geyma það allt
upp í 5 ár,
2. það er stöðugt þrátt fyrir
breytingar á hitastigi og
3. ekki þarf að flokka það.
Má nota það sem venjulegt
blóðvatn eða sem þurrplasma og
er þá vökva bætt saman við, þeg-
ar það á að gefa. Var mikið
notað í síðustu heimsstyrjöld
með mjög góðum árangri. Nýtt
frosið blóðvatn (fresh frozen
plasma) er einnig mjög gagn-
legt, t. d. við hæmophilia. Auk
þess má nota „packed cells“:
Þegar blóðvatninu er fleytt ofan
af, svo eftir verður um 40% af
magninu. Ennfremur er hægt að
gefa thrombocyta, ýmist úr
óunnu plasma eða sem con-
centrat, og fer styrkleikinn eftir
hraðanum, þegar blóðið er skil-
ið.
Þegar gefa þarf blóö,
er ekki nægilegt að vita um
blóðflokk þess, sem á að fá blóð-
ið, og þess, sem gefur, og að þeir
séu hinir sömu (ABO og Rh),
heldur verður að ganga úr
skugga um, hvort óhætt muni að
gefa sjúklingnum blóðið og þá,
hvort nokkuð það geti skeð, sem
stofni lífi sjúklings í hættu,
þegar blóðið kemur saman.
Það er gert með svonefndu
krossprófi, sem byggist á því,
að blandað er saman eftir viss-
um reglum blóðkornum og blóð-
vatni þiggjanda og blóðgjafa og
athugað fyrir kekKjamyndun
(agglutination) og blóðtalna-
leysingu (hæmolysis).
Er mjög mikilvægt, að vand-
að sé til þessarar rannsóknar,
og ætti aldrei að gefa sjúklingi
það blóð sem gefur vafasama
svörun í krossprófi.
Eins og áður hefur verið vik-
ið að í sambandi við aðalblóð-
flokkana (ABO) og Rhesus-
faktorinn, eru sérstök efni, sem
eru bundin rauðu blóðkornun-
um, kölluð mótefnavakar: anti-
gen, og önnur í blóðvatni kölluð
mótefni: antibodies.
Eru til tvenns konar mótefni
(antibodies):
1. Naturally occurring anti-
bodies („meðfædd“ mótefni)
eru til staðar án þess að vera
mynduð fyrir tilverknað mót-
efnavaka og tilsvarandi mót-
efnavaki ekki til staðar, og má
sem dæmi nefna ABO iso-agglu-
tinin (anti-A og anti-B). 1 öðr-
um blóðflokkakerfum eru þau
sjaldgæf.
2. Immun antibodies (áunnin
mótefni) myndast hjá einstak-
ling fyrir tilverknað mótefnis-
vaka, sem hann vantar. Þetta
getur gerzt við blóðflutning,
innspýtingu á blóðvatni í æð eða
vöðva (anti-sera) eða um með-
göngutíma hjá konum.
Mótefnavakar eru mjög mis-
jafnir að styrkleika, en mót-
efnavakar allra blóðflokkanna
hafa möguleika á því að fram-
kalla mótefni.
Mótefnum má ennfremur
skipta í:
1. Complete antibodies, sem
einkennast af því, að þau or-
saka kekkjamyndun (agglutina-
tion) blóðkorna, sem hafa til-
svarandi mótefnavaka (anti-
gen), þegar blóðkornin ásamt
blóðvatni með mótefnunum eru
sett í saltvatnsupplausn.
2. Incomplete antibodies
valda ekki kekkjamyndun í salt-
vatni, en flest þeirra gera það í
albumenupplausn. Ennfremur
er hægt að finna þau með indi-
rect Coombs’ prófi.
Þeir sjúklingar, sem fá end-
urteknar blóðgjafir eða hafa
einhvern tíma áður fengið blóð-
gjöf, hafa mjög líklega myndað
mótefni gegn mótefnavökum
ýmissa hinna veikari blóðflokka
og þau mótefni geta síðan vald-
ið hæmolysis við endurtekna
blóðgjöf.
Þess vegna þarf að nota eftir-
farandi aðferðir við krosspróf:
1) saltvatns-, 2) albumen-, 3)
indirect Coombs’ (antiglobu-
lin)-aðferð. Það að blanda ein-
faldlega saman serum og blóð-
kornum sjúklings og blóðgjafa
á víxl, eins og e. t. v. stundum
er gert, er aðferð, sem ekki er
hægt að mæla með.
Framh. í næsta blaöi.
42 TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS