Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.03.1976, Blaðsíða 15

ans og eru kallaðar í því formi
Genfarheit lækna. A grundvelli þess
voru Alþjóðasiðareglur lækna sam-
þykktar í London árið 1949. Er þar
kveðið á um almennar skyldur lækna,
um skyldur þeirra gagnvart sjúk-
lingi og hvers við annan. Þegar hér
var komið sögu, var tekið til við að
endurskoða Codex ethicus víða um
heim og voru alþjóðasiðareglurnar
fyrirmyndin. Islenski codexinn var
endurskoðaður á árunum 1963-67.
Eftir Niirnberg réttarhöldin setti Al-
þjóðafélag lækna ákvæði um fram-
kvæmdir kliniskra rannsókna á
mannfólki. Þessi ákvæði fengu end-
anlegt form í Helsinki árið 1964.
Helsinki-samþykktin er í þremur lið-
um. Sá fyrsti fjallar um grundvallar-
atriði í skipulagningu, annar fjallar
um kliniskar rannsóknir í sambandi
við lækningar, og sá þriðji fjallar
um kliniskar rannsóknir, sem eru
framkvæmdar í þágu vísindanna, en
ekki í lækningatilgangi fyrir þann,
sem þær eru gerðar á.
„Ég heiti því að virða mannslíf
öllu framar, allt frá getnaði þess,
enda láti ekki kúgast til að beita
læknisþekkingu minni gegn hugsjón
mannúðar og mannhelgi.“ Þetta er
kjarninn í Genfarheitinu í þýðingu
Vilmundar Jónssonar.
I Alþjóðasiðareglum lækna er
þessi hugsun orðuð þannig: „Lækni
má aldrei gleymast, hversu mikils-
vert það er að varðveita mannslíf,
allt frá getnaði þess til grafar.“ (Þýð-
ing V. J.). Þetta er strembin siða-
regla í þjóðfélögum þar sem fóstur-
eyðing hefur verið lögleidd og það
jafnvel á all víðtækum forsendum.
Þsssa verður og vart í siðareglum frá
ýmsum löndum, en þar er orðalagið
á þessum fyrirmælum með nokkuð
misjöfnum hætti. í enska textanum
segir: „A doctor must always bear
in mind the obligation of preserving
human life,“ og á öðrum stað: Any
act, or advice which could weaken
physical or mental resistance of a
human being may be used only in his
interest.“ I ameríska textanum segir:
„The principal objective of the medi-
cal profession is to render service to
humanity with full respect for the
dignity of man. Physicians should
merit the confidence of patients
entrusted to their care, rendering to
each a full measure of service and
devotion.“ I þeim íslenska segir:
„Honum er skilyrðislaust óheimil
hver sú aðgerð, sem gæti veikt and-
legt eða líkamlegt viðnám nokkurs
manns. Honum er skylt að virða
mannslíf og mannhelgi.“
Þegar lög eru sett um fóstureyð-
ingar, þá er bæði læknum, löggjaf-
anum og almenningi orðið það ljóst,
að ekki sé lengur stætt á því, að
túlka hina gömlu hippokratisku
hugsun á þá leið, að á lækni sé lögð
sú skylda, að hann skuli leitast við
að lengja mannslíf undantekningar-
laust. Sú túlkun á kennisetningunni
verður ofan á, að lækni beri skylda
til að þjóna sjúklingi sínum sam-
kvæmt hugsjón mannúðar og mann-
helgi. Þegar læknar vinna eftir þess-
ari formúlu, hafa þeir í vissum til-
vikum ekki komist hjá því að sigla
milli skers og báru, t. d. þegar á-
kvörðun er tekin um það að nema
hurtu líffæri til flutnings og í við-
horfi þeirra til sjúklinga sem eru að
dauða komnir.
Þá fyrst er líkaminn dauður, þegar
allar frumur hans eru hættar að
starfa. Hin ýmsu líffæri eru misnæm
fyrir 02 skorti, t. d. þola frumur
heilans aðeins nokkurra mínútna 02
skort, en í nöglum og hári geta fund-
ist lifandi frumur svo vikum skiptir
eftir að tilfærslu 02 er lokið. Þegar
um dánarúrskurð er að ræða, þá eru
það ekki örlög einstakrar frumu sem
skipta höfuðmáli, heldur örlög alls
einstaklingsins, og því verður í reynd
að skoða hann dauðan, löngu áður
en öll hugsanleg lífsmerki eru horf-
in. Grundvöllur dánarúrskurðar er
sú vissa, að lífsnauðsynleg líffæra-
kerfi séu að fullu hætt að starfa.
Samkvæmt venju er dánarstundin
talin sú, þegar hjarta og lungu hætta
endanlega að gegna sínu hlutverki og
önnur dánareinkenni koma í Ijós.
Á alþjóðlegum fundi lækna (World
Medical Assembly), sem haldinn var
í Sidney árið 1968, var aðal umræðu-
efnið ákvörðun dauðastundar. Það
sem hafði gjört þetta efni sérlega
tímabært var tvennt: 1. Að með
hjálp tækja var hægt að fullnægja
02 þörf líkama, sem ekki var fær um
þetta af sjálfsdáðum vegna varan-
legrar skemmdar á lífsnauðsynlegu
líffæri. 2. Líffæraflutningur. Fund-
urinn komst að bráðabirgðaniður-
stöðu sem kölluð er Sidney sam-
þykktin. Höfuðatriðin í henni eru
þessi: Mannslíkaminn deyr smám
saman. í kliniskri vinnu hefur það í
vissum tilvikum mikla þýðingu að
geta ákveðið hvort skemmd á frum-
um eða líffæri er varanleg, hvað sem
gert er, og þannig séð fyrir um örlög
einstaklings. Þessi ákvörðun byggist
á klinisku mati og ef með þarf með
hjálp tækja, t. d. heilarafritara.
Minnst tveir læknar skulu taka slíka
ákvörðun. Ef um líffæraflutning er
að ræða, þá skal enginn þeirra vera
viðriðinn þá aðgerð. Ef þessir menn
eru sammála, þá er siðferðilega rétt-
lætanlegt að hætta aktivri meðferð
og að fjarlægja líffæri til flutnings,
ef um slíkt er að ræða.
I samþykktinni er því tekið fram,
að þegar hún er gerð (1968), þá sé
tækni til umræddra ákvarðana ekki
fullnægj andi.
Bæði fyrir og eftir Sidney fundinn
hafa vísindamenn unnið að því, að
gera þessa tækni öruggari, og hafa
rannsóknir fyrst og fremst beinst að
því að ákveða heiladauða. Eins og er
eru niðurstöður rannsóknanna þess-
ar: Einstaklingurinn deyr um leið
og heilinn. Sjúklingur mun örugg-
lega deyja, ef hjá honum finnast ekki
viðbrögð frá heilataugum og heila-
TÍMARIT IIJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS
13