Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.03.1976, Side 16

afrit er bein lína, ef ástæöan er slys,
blæðing, bólga eða æxli í heila. Slík-
um sjúklingum gagnar ekki aktiv
meðferð, hvað sem gert er, þeir deyja
innan fárra daga.
Ef hin sömu einkenni finnast hjá
sjúklingi sem hefur orðið fyrir heila-
skemmdum vegna eitrunar, eða ein-
hvers sjúkdóms sem er upprunninn
utan miðtaugakerfisins, eru horfurn-
ar óvissar. I slíku tilviki verður að
ákveða hvort heilinn er dauður áður
en meðferð er hætt, og einnig áður
en að líffæri er tekið úr honum til
flutnings.
Heiladauða er hægt að ákveða
með vissu með rannsókn á blóðrás
um heilann. Ef blóð rennur ekki um
heilann á svæðum fyrir ofan og neð-
an hnikiltjaldiö (tentorium), lengur
en í 20 mínútur við líkamshita yfir
30°C, er heilinn dauður.
Euthanasia (e.) þýðir milt andlát.
Upprunalega táknaði hugtakið þann
þátt læknisþjónustunnar sem felst í
því að lina þjáningar með hjúkrun
og öðrum aðgerðum, þannig að and-
látiö verði sem sársaukaminnst og
með eðlilegum hætti. Nútíma skil-
greining á hugtakinu er með nokkuð
öðrum hætti, þar sem það er látið
tákna, auk þess sem að ofan greinir,
annan verknað læknis við dánarbeð-
inn. Nú táknar aktiv e. líknardráp á
sjúklingi, annaðhvort samkvæmt eða
án beiðni hans eða aöstandenda, en
passiv e. táknar það, að annaðhvort
er ákveðin meðferð ekki hafin að
yfirveguðu ráði, eða að ákveðinni
meöferð er hætt vegna þess, að hún
getur ekki komið sjúklingi að gagni,
og hann er látinn deyja eðlilegum
dauða.
Aratugum saman hefur mikill á-
róður veriö hafinn til þess að fá
aktiva e. lögleidda. Árið 1936 var
enska e. félagið stofnað og árið 1938
var sams konar félagsskapur stofn-
aður í Bandaríkjum N.-Ameríku.
Hvorugt þessara félaga, né önnur
samtök, hafa megnað að hafa áhrif
á löggjafarvaldið eða almennings-
álitið í þessum löndum. I Sviss er
líknardráp ekki saknæmt undir sér-
stökum kringumstæðum. Þar er lækni
heimilt að afhenda sjúklingi hanvæn-
an skammt af lyfi, en læknirinn má
ekki dæla því í hann, það verður
sjúklingur sjálfur að sjá um. I Nor-
egi, Finnlandi og í Tékkóslóvakíu
heimila lög að milda dóm yfir lækni,
eða að lögsækja hann ekki, ef hann
framkvæmir aktiva e. samkvæmt
beiðni eða af meðaumkun, en í Sov-
étríkjunum er læknir ekki lögsóttur
ef sömu ástæður eru fyrir hendi.
Árið 1950 tók Alþjóöafélag lækna
afstöðu til málsins. Var send áskor-
un til aöildarfélaga á þá leið, að þau
fordæmdu líknardráp undir öllum
kringumstæðum, enda væri slíkt at-
hæfi andstætt ákvæöum Genfarsam-
þykktarinnar. Yfirlýsing fulltrúa
ensku hákirkjunnar er athyglisverð
(1968). Þeir voru því andvígir að e.
væri lögleidd, en viðurkenndu að
undir sérstökum kringumstæöum
gæti aktiv e. verið réttlætanleg, að
þær kringumstæður gætu læknar ein-
ir metið og tækju þeir um leið á-
byrgö á gjörðum sínum. Páfastóllinn
hefur fordæmt aktiva e. (1957), en
viöurkennt réttmæti passivrar e. und-
ir ákveönum kringumstæðum, t. d.
að hætta meöferð á sjúklingi, sem
ekki getur lifað án öndunartækis eða
án þess að fá næringu eingöngu í æð.
Bandaríska læknafélagið tók opin-
bera afstöðu til málsins í desember
1973. Þar segir að aktiv e. sé ósam-
rýmanleg hugsjón og hlutverki ame-
rískrar læknastéttar, en að passiv e.
sé réttlætanleg ef öruggt sé, að bio-
logiskur dauði sé yfirvofandi, en að-
eins ef þess verði krafist af sjúklingi
sjálfum, eða hans nánustu.
Það sem hefur gefið tilefni til
yfirlýsinga sem þessara frá lækna-
samtökum og fulltrúum kristinnar
kirkju er það, að læknar hafa nú á
valdi sínu tækni, sem þegar henni er
beitt, getur gert virðingu þeirra fyr-
ir mannhelgi vafasama. Hér er um
að ræða líffæraflutning, endurlífg-
unartækni og hvort það sé siðferöi-
lega og lagalega réttlætanlegt að
hefja eða hætta aktivri meðferð á
dauðvona sjúklingi. Nú getur sú
spurning leitað á lækna, hvort það
sé undir öllum kringumstæðum
mannúð og siðferöileg skylda þeirra
að heita öllum hugsanlegum ráðum
til þess að varöveita mannslíf.
Hvenær er það réttlætanlegt að
nema burt líffæri úr sjúklingi til
flutnings í annan sjúkling? Er það
viröing fyrir mannhelgi að lengja
dauðastríö sjúklings, sem er að vesl-
ast upp úr banvænum sjúkdómi? Er
það „full respect for the dignity of
man“ að halda honum heiladauðum
við lýði í öndunartæki og á vökva-
gjöf vikum eða mánuðum saman?
Spurningar sem þessar hafa valdið
umræðum í fagritum, dagblöðum og
í heilum bókum og hefur ekki verið
hjá því komist, að afstaða margra
lækna til þeirra hafi hlotið að leiða
til átaka milli lækna, almenningsá-
litsins og löggjafarvaldsins.
I Svíþjóð hefur verið felldur dóm-
ur í tveim málum gegn læknum. Ann-
að þeirra fjallaði um flutning á nýra
úr konu, sem var meðvitundarlaus
og dauðvona og var aðgerðin gerð
með samþykki manns hennar. Skurð-
læknirinn sem framkvæmdi aðgerð-
ina gat sýnt fram á að engin merki
um heilastarfsemi hefði fundist hjá
konunni þegar nýrað var tekiö úr
henni. Dómurinn leit svo á, að þar
sem konan hefði ekki dáið fyrr en
36 klst. eftir aðgerð, þegar hjarta-
starfsemi hennar hætti, væri skurð-
læknirinn sekur um brot á lögum um
líffæraflutning. I niðurstöðu dóms-
ins var það tekiö fram, að sam-
kvæmt sænskum lögum dyggði ekki
samþykki nánasta aðstandanda þess
sem líffæri væri numið úr til flutn-
ings, heldur þyrfti að vera fyrir
Framh. á bls. 18
14
TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS