Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.1993, Síða 25

Tímarit hjúkrunarfræðinga 1. tbl. 1. árg. 1993
Almennt staðfesta rannsóknir að lyfjanotkun
fólks eykst með aldri (Patsdaughter og Peszn-
ecker, 1988; Atkinson, Gibson og Andrews,
1977; Ali,1992).
Vandamál við lyfjatöku aldraðra í heimahús-
um geta verið margs konar. Margar kannanir
sýna að algengt er að lyf séu ekki rétt tekin
(Skúli Johnsen, Anna M. Ólafsdóttir, Ólafur
Ólafsson, Sigurjón Jónsson og Almar Grímsson,
1977; Maclsaac, Rivers og Adamson, 1989;
MacGuire, Preston og Pinches, 1987; Elísabet
Tómasdóttir, 1991; Chenitz, Salisbury og
Stone, 1990). Ástæður geta verið af ýmsum
toga. Oft er það vegna gleymsku, einnig vegna
þess að læknar þekkja ekki skjólstæðinga sína
nógu vel eða af því að margir læknar vísa á lyf
fyrir sama sjúkling (Davidson, 1974; Maclsaac
o.fl., 1989) og að lyf sjúklinga eru ekki endur-
skoðuð í heild (Basics Revisited , 1987). Hjá
sumum einstaklingum safnast upp lyf, stundum
vegna þess að fólk leitar til margra lækna sem
skrifa út lyfseðla til þess (Maclsaac o.fl., 1989),
eða vegna þess að þeir gleyma að taka þau, þeir
treysta ekki lækninum og ráðgjöf hans eða þeir
trúa ekki á lyfið (Hill, 1986).
Erfiðara er að fínna rannsóknir um að fólk fari
ekki eftir fyrirmælum um lyfjatök vegna líkam-
legrar vangetu. Þó eru til rannsóknir sem sýna
að fólk getur átt erfitt með að opna lyfjaglös
(Hurd og Butkovich, 1986), lesa á lyfjaglös
(Meyer og Schuna, 1989; Pogrund og Ibugi,
1982), ná töflum upp úr glasi (Meyer og Schuna,
1989) og að greina í sundur töflur eftir lit (Hurd
og Butkovich, 1986; Meyer og Schuna, 1989).
Stærð taflna og þurrkur í munni geta líka verið
ástæður fyrir þessu. (Chenitz o.fl., 1990).
í grein Chenitz o.fl. (1990) kemur fram að
sjúklingar fengu ekki æfingu í að sjá um lyf sín
sjálfir meðan á sjúkrahúsdvöl stóð og að fyrir-
mæli voru ekki einfölduð eins og unnt hefði
verið.
Ýmsir aðrir hafa síðar bent á atriði sem
tengjast þjálfun og minnisgetu við lyfjatöku
(Johnston, Clarke, Mundy, Cromarty, Ridout,
1986; Patsdaughter og Pesznecker, 1988;
Bezon, 1991). Rannsókniríþáverubendatilað
fræðsla ein sér auki vissulega þekkingu á lyfinu
en dugi þó ekki alltaf. Fleira kemur til, svo sem
líkamleg hæfni, efasemdir um notagildi lyfja og
hugsunarháttur.
T elja má almennt að sjúklingar á sjúkrahúsum
séu fræddir um þau lyf sem þeim er ætlað að
taka eftir að þeir útskrifast. Margir hafa hins
vegar sýnt fram á að ef fræðslunni fylgir þjálfun í
að taka þau, byggð á mati á líkamlegu og andlegu
atgervi viðkomandi einstaklings, þá aukast mjög
líkur á að hann fylgi fyrirmælum um tökuna
(Chenitz o. fl.,1990; Bream, 1985; MacGuire
o.fl., 1987; Shannon, 1983). Þykir flest benda
til þess að góð þjálfun í meðferð lyfja fyrir
útskrift spari tíma í heimahjúkrun og minnki
líkur á endurinnlögnum.
Markmiðið með þessari könnun er að fá vís-
bendingu um hver séu aðalvandamál í sambandi
við lyfjanotkun aldraðra og hve alvarleg þau eru.
Aöferö
í þessari könnun var leitast við að fá svör við
eftirfarandi spurningum:
1. Tekur gamalt fólk lyf samkvæmt fyrir-
mælum læknis?
2. Safnast upp lyfjabirgðir?
3. Hver er þekking gamals fólks á lyfjum sem
það notar?
4. Hver tekur lyfin til?
5. Hver gefur lyfið?
6. Hefur umhverfí, búseta eða húsnæði áhrif
á notkun lyfja?
7. Hvaðan fær viðkomandi lyf; frá lækni eða
öðrum?
8. Útvegar viðkomandi öðrum lyf; þ. e. lánar
öðrum?
Þegar spurningalistinn var saminn var ákveðið
að hafa spurningarnar sem einfaldastar og jafn-
framt að spyrjandi fyllti út spurningalistann
sjálfur. Nafnleyndar var gætt og voru þvílistarnir
nafnlausir en númeraðir. Af þessum sökum var
hvorki skráð kyn né aldur svarenda.
Ætlunin var að kanna lyfjanotkun allra sem
voru að koma í fyrsta skipti á móttökudeild