Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.1994, Blaðsíða 26

Tímarit hjúkrunarfræðinga 2. tbl. 70. árg. 1994
Lífseig sektarkennd þolenda
Það skýtur óneitanlega skökku við að þolendur
nauðgana skuli ásaka sjálfa sig og fyllast sektar-
kennd eins og svo mörg dæmi sanna. Hvernig getur
fórnarlamb alvarlegrar líkamsárásar kennt sjálfu sér
um?
Þó að við vitum að sektarkennd þolenda sé ekki
í nokkru samhengi við ábyrgð þeirra á því sem
gerðist þurfum við að gefa þeim svigrúm til þess
að hugsa og ræða það sem fram kemur í hugann,
þar með taldar hugsanir af þessu tagi. Tilfmningar
stjórnast ekki af rökhugsun og skil milli raun-
veruleika og hugarheims geta óskýrst um stundar-
sakir. Margar konur efast um eigin dómgreind og
eigin skynjun og leita skýringa. Þær spyrja: „Hvers
vegna, hvers vegna ég? Hvað gerði ég til þess að
kalla þetta yfir mig?
I þessu sambandi held ég að sé gagnlegt að
minnast á þá lífseigu goðsögn að innst inni njóti
konur þess að láta nauðga sér. Jafnvel fagfólk hefur
haldið því fram að sektarkennd þolenda nauðgana
stafi af afneitaðri nautn þeirra og að þeir losni ekki
undan henni fyrr en þeir viðurkenni ánægju sína
af árásinni. Þessu til stuðnings er vitnað til draum-
óra kvenna en sumum finnst örvandi tilhugsunin
um að vera neydd til kynmaka. Það er hins vegar
stórkostlegur munur á draumórum og raunveru-
legri nauðgun. I draumórum er hugmyndin sköp-
uð af konunni og henni er stjórnað af konunni.
Konan sjálf ákveður að hún vilji láta yfirbuga sig.
Hún ræður hver hinn aðilinn á að vera, hún ræður
hvar það á að gerast, hún ræður hvað gert verður
við hana og hún ræður hvenær því lýkur.
í raunverulegri nauðgun er öllum formerkjum
umturnað. í fyrsta lagi vill konan ekki láta nauðga
sér. í öðru lagi er nauðgarinn trúlega andstæðan við
þann sem hún hefði valið sér og aðstæður allar
sömuleiðis. Þolendur nauðgana finna hvorki fyrir
spennu né nautn heldur sársauka, hræðslu, niður-
lægingu og margir óttast um líf sitt.
Vandi aðstandenda
í neyðarmóttökunni þarf stundum að ræða við
maka, foreldri eða vin en til þess þarf samþykki
þolandans. Það er gert til að þau verði færari í að
styðja hann en jafnframt hafa nánustu aðstandend-
ur oft mikla þörf fyrir að ræða sína líðan. Til dæmis
getur eiginmaður verið uppfullur af reiði út í eig-
inkonu sem hefur orðið fyrir nauðgun, jafnvel þó
að hann viti að reiði hans er ekki sanngjörn. Eins
geta foreldrar kennt sjálfum sér um hvernig fór
vegna þess að þeir leyfðu unglingsdóttur sinni að
fara út þetta kvöld.
Aðstandendum veitist stundum erfitt að styðja
við bakið á þolanda nauðgunar vegna ótta þeirra
við að særa hann, en þannig verður þolandinn af
þeirri hjálp sem hans nánustu geta veitt honum.
Aðstandendur þurfa því að fá leiðbeiningar um að
þolandinn þurfi að fá svigrúm til að ræða það sem
gerðist en að aldrei megi þrýsta á hann til þess. Þá
getur verið gagnlegt að fræða aðstandendur um
hugsanleg varnarviðbrögð þolandans eins og þau að
reiði hans beinist gegn öðrum en eiga hana skilið.
„Til hvers að vera að velta sér
upp úr þessu?"
Oft eru þolendur nauðgunar tregir til að leita sér
aðstoðar eftir nauðgun eða hætta eftir skamman
tíma. Algengasta skýringin er vanhæfni meðferðar-
aðila en fleira kemur til. Margir þolendur hafa þörf
fyrir að sanna fyrir sjálfum sér og öðrum að það sé
allt í lagi með þá. Sumum þolendum finnst til-
gangslaust að tala um orðinn hlut því að honum
verði ekki breytt. Aðrir telja sig betur geta komist
yfir áfallið því fyrr sem þeir gleymi því, það geri
bara illt verra að vera að „velta sér upp úr hlutun-
um“. Þegar kona hefur deilt sárri reynslu sinni með
okkur verðum við stundum eins og óbærileg
áminning um áfallið og því telur hún okkur betur
gleymdar en geymdar.
Þarna er eitt dæmi um togstreitu milli þess sem
við teljum að sé þolanda fyrir bestu og þess sem
hann vill. Við erum sannfærðar um að með því að
loka á minningar og sárar tilfinningar, sem tengjast
áfallinu, og láta eins og ekkert hafi í skorist sé þol-
andi í minni tengslum við eigin sársauka, reiði og
ótta og sé þar af leiðandi síður meðvitaður um
hvernig þær tilfinningar hafa áhrif á samskipti hans
við annað fólk. En mikilvægari sannfæringu okkar
er ósk þolandans og því virðum við ákvörðun hans
en gefum honum jafnframt kost á að koma aftur
síðar.
26