Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2001, Blaðsíða 78

Þankastrik
Þankastrik er fastur dálkur í blaðinu og höfundur hvers pistils stingur upp á þeim næsta. í Þankastriki gefst
hjúkrunarfræðingum færí á að tjá sig um ýmislegt sem varðar hjúkrun og er þeim hjartfólgið. Þistlarnir geta
fjallað um ákveðin málefni, sögur af kynnum við sjúklinga eða starfsfólk, eitthvað sem hefur orðið höfundum
til hugljómunar eða hvaðeina annað sem tengist starfinu og hugmyndafræði þess. Laura Sch. Thorsteinsson,
sem skrífaði Þankastrik síðasta þlaðs, skoraði á Christer Magnusson sem tekur hér upp þráðinn.
'Mktur tóm í kjúkvun
Christer Magnusson
í þessu þankastriki ætla ég að velta fyrir mér nokkrum
orðum og hugleiða hvað þau geta sagt okkur um hjúkrun.
Þegar við hugsum um orðið taktur sjáum við ef til vill fyrir
okkur mynd af hermanni eða hljómsveitarmanni sem gengur
hratt og taktfast. En orðið getur líka falið í sér mynd af tveim
manneskjum sem ganga í takt eða skilja hvora aðra á
einhvern hátt. Taktur í þeim skilningi tengist siðum og venjum.
Á sama hátt, þegar við hugsum um tón getum við
hugsað um hreinan og beinan tón, þ.e. tón sem er tækni-
lega vel leikinn á hljóðfæri. En við getum líka hugsað okkur
að við séum að hlusta eftir tónlist orðanna og finnum tón
sem endurómar í annarri manneskju. Þannig gætum við t.d.
skilið tón sem nærgætni eða alúð.
Með þessu er ég að segja að það er hægt að líta á
hjúkrunarstarfið með tvenns konar hætti. Þessir ólíku hættir
útiloka ekki hvor annan heldur tvinnast þeir saman og styðja
hvor annan. Fyrri hátturinn hefur að gera með að vera
tæknilega hæfur. Hér þýðir taktur og tónn árangursríkt og
tæknilega vel unnið starf sem mæla má með árangurs-
mælingum. í seinni tilvikinu þýðir taktur og tónn í hjúkrun
nærgætni og framkoma í hjúkrun eða einfaldlega siðir í
hjúkrun. Ég vil ræða hér svolítið um hvernig þessi þáttur
hjúkrunar birtist í daglegu vinnunni, í skipulagi hjúkrunar og í
rökræðum okkar um hjúkrun.
í hjúkrunarnámi er kennt að hegðun í hjúkrunarstarfi
byggist á vitrænni og rökrænni hugsun. Dæmi um þetta eru
hjúkrunargreiningar og hjúkrunarferlið. En er hægt að skil-
greina hjúkrun einungis út frá hjúkrunarferlinu? Ætti ekki frekar
að viðurkenna að hjúkrunarferlið er verkfæri byrjandans sem á
ekki endilega við fyrir hjúkrunarfræðing með mikla reynslu?
Margt af því sem gerist milli hjúkrunarfræðings og skjól-
stæðings hefur lítið að gera með hjúkrunarvísindi í þeim
skilningi að hægt sé að mæla það og vigta eða setja það inn
í ferli, vinnureglur eða leiðbeiningar. Það má þess vegna
segja að fyrirbæri eins og hjúkrun byggð á rannsóknum sé á
þann hátt andstætt innsta eðli hjúkrunar eins og margir
hjúkrunarfræðingar skilja það. Margir reyndir hjúkrunarfræð-
ingar kvarta líka yfir hversu erfitt þeim finnst að nota hjúkr-
unarferlið. Þetta er hálfgert feimnismál vegna þess að erfitt
er að vera opinberlega á móti einhverju sem er álitið viðtekin
vísindi.
78
Það sem veldur erfiðleikum við notkun hjúkrunarferlisins
er að hjúkrun, eins og hún er lifuð, er bundin aðstæðum og
er síbreytileg þar sem hvert augnablik er sérstakt. Það er
varla hægt að athafna sig í slíku umhverfi með því eingöngu
að nota þekkingu sem er almenn, hlutlaus og rökræn. Það
er líka skoðun flestra að hæfur hjúkrunarfræðingur noti
frekar lítið af slíkri þekkingu því hún þarf að vera orðin hluti af
einstaklingnum sjálfum til að nýtast á gagnlegan hátt. Hún
birtist þá á þann hátt sem við eigum erfitt með að viður-
kenna sem þekkingu. Við tölum til dæmis um innsæi, tilfinn-
ingu fyrir sjúklingnum, hjúkrun sem list, líkamlega þekkingu
og næmi fyrir aðstæðum. Oft getur þetta falið í sér að halda
aftur af sér og hafa skilning á hvenær best er að láta
skjólstæðinginn ráða ferðinni, að sumt er betra að láta
ósagt. Ónæmi fyrir slíku er merki um byrjendavinnubrögð og
í rauninni léleg hjúkrun.
Við þurfum því að viðurkenna að starf okkar er oft erfitt
að negla niður í vinnuferlum eða verklagsreglum. Þar að auki
hefur það mjög mikið með tilfinningar að gera. Að vera
nærgætinn byggist á siðferði og mannasiðum því að við
viljum gera öðrum gott.
Spurning mín er því þessi: Er vinnuumhverfi okkar
þannig að það leyfi okkur að þróa báða þessa hætti, annars
vegar faglegu færnina og hins vegar nærgætnina? Vinnan á
spítölum og öðrum heilbrigðisstofnunum er skipulögð fyrst
og fremst til að við getum veitt árangursríka hjúkrun, þ.e. að
við getum gengið hratt og örugglega og spilað hreinan tón.
Árangur má mæla í tíma og peningum. En hvað í skipulag-
inu gerir okkur kleift að vinna á hugsandi og nærgætinn
hátt? Hvernig getum við mælt hvort hjúkrunarfræðingur hafi
verið nógu varkár og gætinn gagnvart skjólstæðingi sínum?
Ég vil einnig spyrja: Hvernig ætti vinnuumhverfi að líta út
þar sem tillit er tekið til þessara þátta? Hverju þyrfti að
breyta í skipulagi, starfsháttum, rannsóknum og kennslu
þannig að starf hjúkrunarfræðings feli raunverulega í sér
eitthvað meira en að hlaupa hraðar til að ná að sinna sem
flestum á sem stystum tíma?
Ég skora á Guðbjörgu Guðmundsdóttur að skrifa næsta
Þankastrik.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 77. árg. 2001