Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2002, Qupperneq 53

Á) i IA.IÆU U tX\AÁ
Hólmfríður K. Gunnarsdóttir, sérfræðingur á rannsókna- og heilbrigðisdeild Vinnu-
eftirlitsins, mun í næstu tölublöðum rita pistla um vinnuvernd. Hér kemur fyrsti pistillinn.
Lýðheilsa og heilsuvernd á
vinnustað
Nýlega var stofnað félag um lýðheilsu og mikill fjöldi fundarmanna á
stoíhfundinum sýndi að víðtækur skilningur og áhugi er á að vinna
að bættri heilsu og forvörnum. Vinnustaðurinn er kjörinn vettvangur
fyrir slíkt starf enda dveljast flestir drjúgan hluta ævinnar á
vinnustaðnum. Vissulega hefur nokkuð áunnist í því að auka skilning
á mikilvægi heilsuverndar á vinnustað, en betur má ef duga skal.
Sameining sjúkrahúsa, uppsagnir starfsfólks, samdráttur og
niðurskurður í heilbrigðisgeiranum kalla á viðbrögð. Margir þurfa
efalaust á stuðningi að halda við þessar aðstæður, bæði þeir sem ýtt
er til hliðar á einhvem hátt og hinir sem eftir sitja en óttast um stöðu
sína.
Um þessar mundir liggur fyrir Alþingi frumvarp til breytinga á
vinnuverndarlögunum sem sett voru 1980. Ekki liggur ljóst fyrir
hvaða breytingar verða samþykktar en meðal þess sem lagt er til er
að einkaaðilar geti annast heilsuvernd á vinnustað. Til þess að
þjónusta þessara aðila sé að einhverju leyti samræmd er hugmyndin
að þeir fái vottun svo að þeir megi starfa á þessum vettvangi.
Heilsuvernd á vinnustað er sérstök tegund heilsuvemdar sem
krefst margs konar sérþekkingar sem engin ein starfsstétt hefúr til að
bera. Undirstaða þessarar heilsuvemdar er áhættumat. í frumvarpinu
til breyttra laga er kveðið á um það að atvinnurekanda sé skylt að
gera eða láta gera áhættumat á vinnustaðnum. Framhaldið fer eftir
því hvað áhættumatið leiðir í ljós, en undirstöðuatriðið er að í þessari
heilsuvernd er alltaf gengið út frá aðstæðum á vinnustaðnuni.
Um getur verið að ræða slysagildrur, ýmiss konar mengun (t.d. efna,
hávaða), líkamlegt eða andlegt álag, skipulagsbreytingar, sem leiða af
sér óvissu eða ama, samdrátt eða sameiningu fyrirtækja. í
heilsuvemd á vinnustað er fyrst og fremst hugsað um hópinn en ekki
einstaklinginn.
Nokkuð hefúr þess gætt að þeir sem selja þjónustu undir
yfirskriftinni heilsuvernd á vinnustað bjóði ólíka þjónustu og ekki er
alltaf haft að leiðarljósi að ganga út frá aðstæðum á vinnustað í
forvamastarfinu. Ef atvinnurekandi kýs að kaupa almennar
heilbrigðisskoðanir eða líkamsrækt fyrir starfsmenn sína er gott eitt
um það að segja, aðeins ef öllurn aðilum er ljóst að það er
aukaþjónusta en ekki sú grundvallar heilsuvernd sem atvinnurekanda
er skylt að veita og byggist á áhættumati á vinnustað. Það er þá
siðferðileg skylda þess sem sinnir heilsuvernd á vinnustað að upplýsa
atvinnurekandann og þar með verkkaupandann um hvers konar
heilsuvernd er mest þörf fyrir á hverjum tilteknum vinnustað.
Þjónustuaðilar á markaðinum þurfa að hafa þekkingu til að geta gert
áhættumat á vinnustað eða geta a.m.k. komið með ábendingar um
lausn vandamála þegar áhættumat hefur verið gert. Framkvæmdin og
ábyrgðin á framkvæmdinni verður á hinn bóginn alltaf í höndum
atvinnurekandans. Ábyrgir þjónustuaðilar benda atvinnurekandanum
á hvers hann þarf með í stað þess að selja honum þjónustu sem hann
hefur takmarkaða þörf fyrir og er ekki skylt að veita starfsmönnum
sínum.
Umræður hafa verið um mismuninn á heilsuvernd á vinnustað og
heilsueflingu á vinnustað. Munurinn á þessu tvennu er að
heilsuvernd á vinnustað er sú heilsuvernd sem skylt er að hafa
samkvæmt lögum og sem kveðið er á í reglum en heilsueflingin er
viðbótin. Hjúkrunarfræðingar geta gegnt lykilhlutverki í heilsuvernd
á vinnustað en Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (WHO) hefúr gefið út
ágæta bók um þetta efni (The Role of the Occupational Health Nurse
in Workplace Health Management) sem gefin var út 2001. Bæklingur
Vinnueftirlitsins um heilsuvemd á vinnustað er á heimasíðu
Vinnueftirlitsins: www. vinnueftirlit.is.
hkg@ver.is
Staða hjúkrunar innan
WHO í uppnámi
Staða hjúkrunar innan Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar er
nú í uppnámi. Innan Evrópudeildar Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunarinnar, WHO, starfa nú um sex milljón hjúkrunarfræð-
ingar og ljósmæður í því 51 landi sem heyrir undir skrifstofuna í
Kaupmannahöfn. I ársbyrjun 2001 var skipulagi stofnunarinnar
breytt og var þá ákveðið að sá málaflokkur sem hefur með
málefhi hjúkrunar og ljósmóðurfræði að gera falli undir deildina
Samhæfð heilbrigðisþjónusta sem er deild innan WHO, staðsett í
Barcelona. Með nýju skipulagi fékk hjúkrunarfræðingurinn
Ainna Fawcett-Henesy, sem var svæðisráðgjafi Evrópudeildar-
innar í málefnum hjúkrunar og ljóðsmóðurfræði í 5 ár nýja stöðu
innan WHO. Var íslenski hjúkrunarfræðingurinn Vilborg Ingólfs-
dóttir ráðin til starfa á skrifstofuna í Kaupmannahöfn í 5 mánuði
á síðasta ári til að brúa bilið frá því Ainna Fawcett Henesy tók
við nýju starfi og þar til deildin í Barcelona taldi sig reiðubúna
að taka við hjúkruninni og ljósmóðurfræðinni. Síðan Ainna
Fawcett Henesy hætti sem svæðisráðgjafi hefur engin tilraun
verið gerð til að ráða hjúkrunarfræðing í fast starf við Evrópu-
skrifstofuna. Við deildina í Barcelona hefur tímabundið verið
ráðinn spænskur hjúkrunarfræðingur, Miguel Escobar Bravo, en
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin hefúr þó ekki skýrt Alþjóða-
samtökum hjúkrunarffæðinga frá því hvaða prófum hann hefur
lokið.
Alþjóðasamtök hjúkrunarfræðinga, þar á meðal ICN, PCN
og SSN hafa mótmælt því að málaflokkurinn um hjúkrun og
ljósmóðurfræði hafi verið fluttur frá höfðuðstöðvunum í
Kaupmannahöfn og eins því að staðan hefur ekki enn verið aug-
lýst til umsóknar. Bréf hafa verið send til Gro l larlem Bruntland
varðandi málið en engin lausn er enn í sjónmáli.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 78. árg. 2002
53