Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.2002, Blaðsíða 43

Tryggingastofnunar, 93% þeirra voru konur. Konur eru dug-
legri að leita sér hjálpar og eiga auðveldara með að tala um
tilfinningar en karlar. I könnun, sem ég vann að haustið 1999
og vorið 2000 á samskiptum kvenna við heilbrigðisstarfs-
menn, kom fram að konum finnst auðveldara að tala um til-
finningalega vanlíðan við konur en karlkynsheilbrigðisstarfs-
menn. Konurnar koma aðallega vegna þunglyndiseinkenna og
kvíða - en flestar konurnar eru á aldrinum 18 til 34 ára. Segja
má að heilbrigðiskerfið íylgist betur með konum en körlum,
vegna þjónustu eins og mæðraskoðunar og ungbarnaeftirlits.
Ein af ástæðunum fyrir því að það uppgötvast að tilfinning-
arleg líðan þeirra er ekki góð, er að almennt er farið að nota
Edinborgarþunglyndiskvarðann á heilsugæslustöðvunum.“
- Þannig að fólk í meðferð hjá þér þarf yfirleitt ekki að
leggjast inn á geðdeild?
„Já, flestir þeirra sem eru hjá mér hafa ekki þurft þess og
ég tel að ef mín vinna hefði ekki komið til hefði í mörgum til-
fellum þurft að leggja eittthvað af þessu fólki inn á einhveij-
um tímapunkti. Til dæmis þegar fólk hefur orðið fyrir enn einu
tilfinningalega áfallinu, kannski misst ástvin eða orðið fyrir
einhvers konar ofbeldi. Þegar ég útskrifa fólk úr meðferð þá er
það yfirleitt orðið það sterkt og öflugt að það grípur strax í
taumana og leitar aðstoðar áður en það verður svo veikt að
það þurfi að leggjast inn á geðdeild.“
Orsakanna er oft að leita í barnæsku
Bergþóra er ötull talsmaður gegn ofnotkun geðdeyfðarlyfja og
meiri hluti þeirra sem eru i meðferð hjá henni vinna úr sínum
geðrænu einkennum án lyfja. Um 86% fólksins greinast með
þunglyndiseinkenni og þar af eru 42% kvenna greindar með
fæðingarþunglyndi. Meðalaldur fólksins er um 33 ár.
- Hvernig er meðferðin hjá þér?
„Ymsum aðferðum er beitt til úrlausnar á geðrænum
einkennum fólksins þar sem lyfjagjöf er haldið í lágmarki eða
meðferð er án lyfja. Þegar ég er búin að fá tilvísun i hendurnar
hringi ég í viðkomandi einstakling og við mælum okkur mót
heima hjá honum. í fyrsta viðtali spyr ég tiltekinna spuminga
til að fá greinargóðar upplýsingar um vanlíðanina. Að feng-
inni reynslu spyr ég nú mjög ákveðið, einkum konur, hvort
hún eigi sér sögu um einhvers konar ofbeldi. Hjá ótrúlega
stórum hópi þeirra kvenna, sem finna fyrir tilfinningalegri
vanlíðan, t.d. á meðgöngu og eftir fæðingu, er orsakanna að
leita allt aftur í bernsku. Þær segja þama frá einelti í gmnn-
skóla, kynferðislegri misnotkun eða annars konar áreiti sem
þær urðu fyrir í barnæsku eða á unglingsárum. Ég fæ því í
upphafi afar mikilvægar upplýsingar sem áður tók konurnar
kannski 3-6 mánuði að segja frá. Um helmingur þessara
kvenna er í sjálfsvígshugleiðingum og þær kváðu þá líðan
hafa verið til staðar fyrir getnaðinn. Þunglyndiseinkenni birt-
ast, kvíði og vonleysi em algengust ásamt einangranartil-
hneigingu. Margar konur telja að kvíðaeinkennin hafi byrjað
við tilfinningalegt áfall í bemsku og verið til staðar allt þar til
þær gátu talað þar til þessi gömlu sár gréru.
Bergþóra Reynisdóltir, er ötull talsmaður gegn ofnotkun
geðdeifóarlyfja.
Fyrir áðumefndar konur set ég upp ákveðinn meðferðar-
ramma og samkvæmt honum hitti ég konumar vikulega -
a.m.k. fyrstu 2-3 mánuðina. Eftir það get ég stundum farið að
draga úr tíðninni og hitti þær þá hálfsmánaðarlega. Konurnar
setja sér sjálfar markmið: „Hverju ætla ég að ná fram í okkar
6 mánaða samvinnu?“ I upphafi meðferðar kemur fram að
konur vilja fyrst og fremst leggja áherslu á að efla sjálfstraust
og sjálfsvirðingu sína. Mín reynsla er að bætt sjálfsmynd leiði
síðan til ánægjulegra samskipta við aðra og aukinnar sjálfs-
bjargarviðleitni í daglegu lífi. Þess vegna er vinna á geðsviði í
nánasta umhverfi fólksins afar mikilvæg.
Eitt af því sem ég læt alla gera er að halda dagbók og eigin
sjúkraskrá. Þar er líðan skráð daglega og hugleiðingar settar á
blað. Algengt er að fólk hafi þörf fyrir að skrifa ffá sér gömul
sár eða tilfinningahnúta. Ég les alltaf yfir dagbókina og sé oft
eitthvað í skrifúnum sem viðkomandi hefur ekkert talað um.
Ég skrifa svo til baka leiðbeiningar og vel spakmæli við hæfi.
Með því að hitta fólkið svona reglulega fer það að taka verk-
efnið alvarlega og vinna markvisst með geðræn einkenni þar
sem viðtalsmeðferð er byggð á eigin forsendum sjúklinganna.
Erfiðleikar í samskiptum hjóna hafa einnig mikil áhrif á
tilfinningalega vanlíðan kvenna. Vanlíðan móður hefur mikil
áhrif á börnin hennar. Þar af leiðandi er mikilvægt að taka á
samskiptaerfiðleikum í fjölskyldunni. Þegar ég er búin að
hitta viðkomandi konu nokkrum sinnum býð ég manninum að
koma og vera með okkur, og yfirleitt er hann mjög ánægður
með það. Mín reynsla er því sú að það borgar sig að leggja í
meiri kostnað i upphafi og veita konum góða geðmeðferðar-
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 78. árg. 2002
107