Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.2002, Blaðsíða 37

Markmið heilbrigðisáætlunar til 2010:
Bætt
úr skinnskónum
Umræða um geðheilbrigðismál á íslandi er loksins að komast
út úr moldarkofunum á skinnskóm. Flestir komnir á þá skoðun
að tími sé til kominn að skipta um skó. Jafnt leikir sem lærðir
eru að prófa nýju skóna og reyna að tjá sig um þennan
málaflokk á hispurs- og fordómalausari hátt en áður - enn
vantar þó töluvert upp á. Frjálsu félagasamtökin Geðhjálp
hafa lagt þung lóð á vogarskálarnar til að færa umræðuna um
geðheilbrigðismál í nýjan farveg. Fyrir tilstuðlan þeirra og
þáverandi heilbrigðisráðherra, Ingibjargar Pálmadóttur, var
árið 1998 gefin út stefnumótun í málefnum geðsjúkra. Helstu
áhersluatriði i þeirri stefnumótun voru að efla geðheilbrigðis-
þjónustu fyrir börn og unglinga, langveika geðsjúka og að
marka skýrari opinbera stefnu i áfengis- og vímuefnamálum. í
heilbrigðisáætlun til ársins 2010, sem samþykkt var á Alþingi
í maí 2001, eru sett fram skýr, mælanleg markmið og árið
2005 verða þessi markmið endurskoðuð. í eftirfarandi pistli
verða þessi markmið skoðuð. Við höfum kosið að skoða
saman þau markmið sem lúta að áfengismálum og málum
geðsjúkdóma, þó það sé ekki sett þannig fram i heilbrigð-
isáætluninni, því við teljum að það verði að skoða og meta
þessi mál í samhengi.
Evrópumarkmið: Árið 2020 verði andleg og félagsleg vel-
líðan fólks meiri og þjónusta víðtækari og aðgengilegri
fólki með geðræn vandamál.
íslensk markmið til 2010:
1. Dregið verði úr tíðni geðraskana um 10%. Áfengis-
neysla verði ekki meiri en 5,0 Iítrar á ári af hreinu
alkóhóli á hvern íbúa 15 ára og eldri og nánast engin
hjá þeim sem yngri eru.
Þó þau markmið séu í sjálfu sér jákvæð að draga úr tíðni
geðraskana um ákveðið prósentuhlutfall getur slík markmiðs-
setning orkað tvímælis af ýmsum ástæðum. í fyrsta lagi er
ekki nákvæmlega vitað hver tíðni geðraskana er á íslandi og
því erfitt að meta hvort slík markmið hafa náðst. í öðru lagi
getur þróun læknavísindanna og breytt afstaða almennings til
geðheilbrigðis valdið því að mælingar á geðröskunum hækki
án þess þó að geðheilbrigði þjóðarinnar hafi í raun hrakað.
Sem dæmi má nefna síaukna tíðni athyglisbrests og ofvirkni
hjá börnum og unglingum. Þessi aukna tíðni þýðir ekki að til-
fellum hafi í raun Qölgað heldur það að skilningur á hegðun-
ar- og námsörðugleikum barna hefur breyst og einnig að
vandamáli, sem var til staðar, er gefinn meiri gaumur. Einnig
getur aukinn áhugi almennings á því að viðhalda og bæta
geðheilsu sína valdið því að greindum tilfellum geðraskana
fjölgar. Af þessum orsökum er mjög erfitt að meta hvort
markmiðum sem sett eru fram á þennan hátt hafi verið náð.
Slík framsetning markmiða gerir einnig ábyrgð stjórnvalda og
heilbrigðisstofnana nokkuð óljósa því hún segir ekkert til um
það hvers konar aðgerðum skuli beitt eða hve miklum fjár-
munum og mannafla skuli varið til að ná markmiðunum.
Það er öllum ljóst sem sinna geðheilbrigðismálum að
óhófleg áfengisneysla spillir geðheilsu og það er því rökrétt að
spyrða saman þau markmið að draga úr áfengisneyslu og úr
tíðni geðraskana. Stjórnvöld hafa þrjár leiðir til að draga úr
áfengisneyslu. í fyrsta lagi með því að hindra aðgengi að
áfengi með verðstýringu og með því að draga úr ijölda 0g
stytta afgreiðslutíma vínveitingahúsa og áfengisútsölustaða. í
öðru lagi með áróðri og í þriðja lagi með hertri löggæslu sem
beinist að því að draga úr áfengisneyslu barna og unglinga.
Fyrsta úrræðið, að draga úr aðgengi að áfengi, er algerlega á
skjön við auknar kröfur nútímans um aukið verslunarfrelsi
þannig að enginn pólitískur vilji er til að fara þá leið. Hins
vegar ætti að vera almennur vilji fyrir því að grípa til hinna úr-
ræðanna tveggja. Þó krælir lítið á framkvæmd slíkra úrræða,
að öllum líkindum vegna þess kostnaðar sem slíkri fram-
kvæmd fylgir. Stjórnvöld ættu því að hugsa sig tvisvar um
áður en þau setja sér markmið sem þau eru ekki tilbúin að
fylgja eftir með nauðsynlegu Qármagni.
2. Dregið verði úr tíðni sjálfsvíga um 25%.
Þegar rætt er um sjálfsvíg beinist umræðan ósjálfrátt að ung-
um karlmönnum. En hvaða einstaklingar eru þetta? Erfitt er
að staðsetja þá nákvæmlega eftir þjóðfélagsstöðu því bak-
grunnur þeirra er mjög mismunandi. Þó sjá menn ákveðna
áhættuþætti eins og aukna vímuefnaneyslu en talið er að um
það bil 60% þeirra sem svipta sig lífi séu undir áhrifum áfeng-
is eða annarra vímuefna.
Minna hefur verið talað um aðra hópa, t.d. unga samkyn-
hneigða. Erlendar rannsóknir benda hins vegar til að einstakl-
ingar, sem eru að feta sín fyrstu spor sem samkynhneigðir,
eigi oft undir högg að sækja meðal náinna ættingja og vina.
Því fylgir oft mikil depurð, óöryggi og önnur vanlíðan sem
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 78. árg. 2002
101