Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2003, Blaðsíða 8

Eflandi og niðurbrjótandi
samskiptahættir og samfélög
Dr. Sigríöur Halldórsdóttir, prófessor, HA
Útdráttur
í grein minni í síðasta tölublaði kynnti ég nýja samskiptakenningu mína ásamt bakgrunni hennar og aðferð-
inni við þróun hennar. í þessari grein mun ég fjalla um kenninguna í Ijósi þess sem aðrir hafa rannsakað og
skrifað. í upphafi mun ég fjalla um „varnarleysi sjúklinga,,1IIvandamálið meö valdið" og um „rödd og radd-
leysi" þar sem þessir þættir eru grunnur kenningarinnar og voru kynntir í fyrri greininni, einkum með tilvís-
un til sjúklinganna sjálfra. Þá mun ég fjalla um grundvallarsamskiptahættina, áhrif þeirra á þá sem fyrir verða
og leyfi mér jafnframt að velta því fyrir mér hvernig greina má mannlegt samfélag í Ijósi þess hvernig sam-
skiptahættir ráöa þar ríkjum. í umræðum um samskiptahættina legg ég áherslu á að fjalla um eflandi sam-
skiptahátt. hlutlausan og niðurbrjótandi samskiptahátt þar sem þetta eru meginpólarnir í kenningunni.
Lykilorð: Kenningarsmíði, samskipti, áhrif samskipta, sjúklingar/þjónustuþegar.
Varnarleysi sjúklinga
Út frá rannsóknum mínum og kenningu um meginsamskipta-
hætti og áhrif þeirra er varnarleysi sjúklinga raunveruleiki sem
heilbrigðisstarfsmenn verða að horfast í augu við. Það að hafa
ekki stjórn yfir sjálfum sér og sfnum aðstæðum og vera veikur
á líkama og/eða sálu gerir hinn venjulega sjúkling oft háðan
öðrum og varnarlausan og það gerir sjúklinginn næmari fyrir
áhrifum frá heilbrigðisstarfsmönnum og samskiptaháttum
þeirra. Varnarleysi sjúklinga getur enn fremur aukist enn
meir, t.d. vegna fátæktar, einmanaleika, heimilisofbeldis eða
vegna fíknar, til að nefna aðeins nokkra hópa af varnarlitlu
fólki. Ef heilbrigðisstarfsmaður ætlar sér að ná samvinnu við
sjúkling verður hann ætíð að hafa í huga heildaraðstæður
hans.
hinni manneskjunni valdið (eflandi samskipta-
háttur), deilir því (styðjandi samskiptaháttur),
notar ekki vald sitt (hlutlaus samskiptaháttur),
misnotar það (hamlandi samskiptaháttur) eða
beitir valdi (niðurbrjótandi samskiptaháttur). I
lýsingu minni eru samskiptahættirnir tvenns
konar: hvernig sá sem valdið hefur notar það og
hvaða áhrif það hefur á viðtakandann. Eg tel því
vald í sjálfu sér hlutlaust, það er hvernig við not-
um það sem gerir gæfumuninn. Eg lít á vald sem
ákveðna orku sem hægt er að nota til góðs eða
ills. Við höfum öll vald og það verkefni sem við
stöndum frammi fyrir að mínu mati er að viður-
kenna það vald sem við höfum og nota það til
góðs.
Vandamálið með valdið
I kenningu minni um hina fimm megin samskiptahætti er það
grunnhugmyndin hvernig manneskja, sem hefur í hendi sér á-
kveðið vald yfir annarri manneskju, notar það vald: gefur
Að ræða um vald án þess að nefna Foucault er
eins og að skrifa um hjúkrunarsögu án þess að
nefna Florence Nightingale. Eg á David Garland
(1993) mikið að þakka í skilningi mínum á
Dr. Sigríður Halldórsdóttir, prófessor, HA
Netfang: sigridur@unak.is
Timarit islenskra hjúkrunarfræðinga 4. tbl. 79. árg. 2003
Ábyrgðarmaður: