Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2003, Blaðsíða 10

við notum áfram þá líkingu). Megineinkenni slíkra samræðna
! er tilfinningin um eflandi boðskipti milli tveggja (eða fleiri) |
| manneskja sem virða persónu hver annarrar; eru í sambandi
í við sjálfar sig og hver við aðra í samræðunum; finna samkennd
J í tengslunum sem byggja á jafnrétti, báðir aðilar tala og hlusta;
; og finnst hlustað á sig og að hinn aðilinn heyri; báðir aðilar:
eflast í samræðunum og finnst hinn aðilinn skilja sig, jafnvel
i þótt um skiptar skoðanir geti verið að ræða.
Ég hef haldið því fram bæði í ræðu og riti að meginverkefnið, j
sem þjáning feli í sér, sé að brjóta þögnina sem umlykur flest- j
ar gerðir þjáningar. Að öðlast rödd til að tjá þjáningu getur;
breytt niðurbrjótandi aðstæðum í eitthvað jákvætt sem hægtj
j er að vaxa af og læra. Þess vegna er það að öðlast „rödd“ nauð- j
j synlegt til að komast yfir þjáningu eins og Egill Skallagríms- j
son gerði forðum þegar hann missti syni sína og dóttir hans
j hvatti hann til að segja frá harmi sínum í Ijóði til að komastj
j upp úr þjáningunni inn í lífið aftur. Ymsir Islendingar hafaj
j fetað í fótspor Egils oglsíðar deilt ljóðum sínum með okkurj
j hinum og þannig gefið okkur hlutdeild í harmi sínum.
j ,
j Ég er sammála frábærri greiningu Younger (1995) á þjáning-j
unni í grein hennar „The Alienation of the Sufferer" þar sem |
j hún heldur því fram að sá sem þjáist í þögn og finnur enga j
J leið til að tjá þjáninguna sé hvorki fær um að finna merkingu j
í þjáningunni né heldur að finna leið út úr þeirri einangrun
J sem þjáningin veldur. Að þjást í einveru og þögn er oft tengt j
j því að viðkomandi glati hæfileikanum til að gleðjast, sýna um- j
J hyggju og elska. I rannsóknum í sálarfræði og geðsjúkdóma-
j fræði er þessi mannlegi hæfileiki tengdur sálinni. Hugtök,
j sem notuð hafa verið um þá miklu skemmd sem getur orðið á
j einhverjum sem verður fyrir miklu ofbeldi, eru m.a. „gat á sál- j
unni“ og „sálarmorð" (Justice, 1992). Þetta ofbeldi getur
verið líkamleg eða kynferðisleg misnotkun á unga aldri eða átt
sér stað síðar á ævinni, t.d. við nauðgun, heimilisofbeldi og of-|
beldi gagnvart öldruðum. Fyrir þá sem vilja verða heilir aftur
j eftir slíkar hremmingar virðist mikilvægt að brjóta þögnina. Ef:
j viðkomandi getur það ekki virðist fórnarlambið einhvern veg- j
inn lokast inn í þögninni með neikvæðum lífeðlisfræðilegum
afleiðingum (sjá Halldórsdóttir, 1999).
Eflandi samskipti
f kenningu minni er efling beinlínis markmið jákvæðra sam-
j skipta. Hjúkrunarfræðingurinn, eða sá sem valdið hefur, villj
efla aðra með samskiptum sínum.
Efling eða „empowerment" er flókið og margrætt hugtak. Gib-
son (1991) heldur því fram að efling sé hugtak sem erfitt sé
að skilgreina og því að mörgu leyti auðveldara að skilja það
með því að segja hvað það sé ekki, t.d. að missa stjórn á lífi
sínu, að finna fyrir hjálparleysi, valdaleysi, von-
leysi, að vera háður öðrum, að vera kúgaður, vera
j misbeitt, vera fórnarlamb og að finna fyrir ein-
angrun. f Ijósi þessarar fullyrðingar Gibsonj
finnst mér athyglisvert að í rannsókn minni á
j skilninginum af heilbrigði (Halldórsdóttir, 2000) j
j var það „að hafa stjórn á eigin lífi“ eitt megin-
j stefið í upplifun af heilbrigði. Mér finnst athygl-;
! isvert að í nýlegri rannsókn minni á heimilisof-;
beldi er það einmitt stjórnin á eigin lífi sem eig- j
! inmenn, sem beita heimilisofbeldi, taka meðj
j valdi af eiginkonum sínum. Það byrjar smátt ogj
j ef konan fær ekki rönd við reist endar það með J
j algjörri kúgun, fullkomnu varnarleysi og algjöruj
| raddleysi. Konan fær ekki að halda eftir neinni:
j stjórn á eigin lífi, hvorki tíma sínum, peningum, j
j samskiptum við aðra né nokkru öðru.
Eins og ég hef þegar sagt tel ég það eitt af hlut-
verkum hjúkrunarfræðinga að efla sjúklinga. Til
þess að geta gert það verða hjúkrunarfræðingar j
J að rannsaka hvað eflir sjúklinga í varnarleysi j
j þeirra og hvað brýtur þá niður. Skilgreining mín J
á eflingu ítrekar að eflingin felist í eigin skynjunj
einstaklingsins á því að eflast hið innra fyrir
styrkingu frá öðrum, venjulega í gegnum sam-
ræður, samskipti og jákvæð tengsl. Hugmynd
I mín um eflingu er að hún auki vald og stjórn ein- j
staklingsins yfir sjálfum sér og aðstæðum sínum j
og eyði tilfinningu um varnarleysi og að viðkom-1
andi öðlist styrka rödd. Þessi skilningur er ekki
fjarri hugmyndum Peggy Chinn (1995) sem hef-
j ur skilgreint eflingu sem það „þegar persónuleg- j
ur styrkur, kærleikur, vald og vilji nær að
blómstra í skjóli kærleika til annarra og virðing-
j ar fyrir öðrum...“ Hún segir „efling krefst þess að j
! hlusta hið innra á eigin tilfinningar sem og að j
hlusta vel á aðra (1995, bls. 3). Ég tek heils
hugar undir þetta.
j Ég lít þannig á að eflandi hjúkrunarfræðingur séj
| sá sem tekur þátt í eflandi samræðum við aðra.
j Litið er á að báðir aðilar séu að vaxa og þroskastj
j andlega og að samskiptin séu einmitt möguleikij
til að vaxa sem manneskja; allt sem er óljóst er
tekið til umræðu og brú er byggð milii persóna.
Hjúkrunarfræðingurinn er í góðum tengslum viðj
sjálfan sig og heyrir því og sér vel. Þess vegna
eru samskiptin eflandi fyrir skjólstæðinginn.
j Hjúkrunarfræðingurinn er heils hugar í þessum;
j samfundi við sjúklinginn jafnvel þótt hann sé;
Timarit íslenskra hjúkrunarfræðinga 4. tbl. 79. árg. 2003