Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2003, Blaðsíða 13

RITRÝND GREIN
Irina Ratushinskaya bendir á að í munnlegri
geymd hverrar þjóðar séu yfirleitt til sögur um
sállausar verur í gervi manna og í hverri sögu séu
þær árásargjarnar og ófærar um nokkuð nema
illt. Það er þó athyglisvert að í íslenskri geymd
eru það tröllin sem fá þetta hlutverk. Það er eins
og við höfum ekki getað hugsað okkur að fólk
gæti orðið svona kalt og grimmt. En í flestum
slíkum sagnasöfnum um hina vondu menn
þyrstir þá í vald yfir öðru fólki og stefna hiklaust
að algjöru valdi. Ratushinskaya skrifar: „Þrælk-
unarbúðir eru ekki til að efla mennskuna og
byggja upp persónuleikann, þær eru einmitt til
þess gerðar að eyðileggja persónuna. Eina sálar-
fræðin, sem er viðurkennd í þrælkunarbúðum,
er sálarfræði þrælsins með öllum þeim ógeð-
felldu þáttum sem því fylgir. Sá sem reynir að
varðveita mannlega reisn sína er strax kominn
inn í hjól hinnar opinberu refsivélar" (1988, bls.
260).
Irina Ratushinskaya bendir á að öll kúgunarkerfi
myndu hrynja ef eftirlitsmennina vantaði (jafn-
vel þótt þeim líki ekki starfið). Hún bendir enn
fremur á að þessir eftirlitsmenn kerfisins séu oft
ekki minni fórnarlömb kerfisins, en þeir vinni
samt fyrir kerfið, annaðhvort vegna veikleika eða
af ótta. Þeir myndu gjarnan vilja vera lausir við
það en hvað ættu þeir þá að gera? Hún veltir því
fyrir sér hvort þeir séu í raun eitthvað verri en
þeir sem látast ekki sjá undirokun sem aðrir
verða fyrir á meðan það snertir þá ekki persónu-
lega sjálfa, þá sem koma fram á gang eftir fund
og kreista handlegg þess sem hefur þorað, þrátt
fyrir allt, að tala gegn kúgun og segja: „Frábært
hjá þér, þú lést þá heyra það! Við stöndum með
þér.“ En þeir hvísla þessi orð og horfa til beggja
átta til að gá hvort einhver heyri. Þegar kerfið á-
kveður síðan að refsa þeim opinberlega sem tal-
aði gegn kerfinu halda einmitt þessir aðilar sig í
öruggri fjarlægð" (1988, bls. 133).
Hve satt þetta er um suma hjúkrunarfræðinga og
aðra heilbrigðisstarfsmenn sem horfa upp á nið-
urbrjótandi framkomu annarra heilbrigðisstarfs-
manna og þegja í stað þess að tala. Joan Li-
aschenko (1995) hefur skrifað sögu um ómann-
úðlega framkomu og kúgun sem var alvarleg en
því miður ekki óalgeng á sjúkrahúsum þegar
brotið er á vilja og rétti sjúklings til sjálfsákvörð-
unar. Um var að ræða gamlan mann sem vildi fá
að deyja í friði en fékk það ekki vegna krampakenndrar löng-
unar ungs læknis til að halda honum á lífi hvað sem það kost
aði. Joan tekur fram að hjúkrunarfræðingurinn, sem var við-
staddur, hafi rætt um ástæðurnar fyrir því að starfsfólkið var
þögult og um sektarkennd þess yfir því að hafa ekkert sagt.
Hún segir að í sögu hjúkrunarfræðingsins hafi líka komið fram
skömmustutilfinning og jafnvel reiði út í kerfi sem ekki bara
líður svona framkomu heldur beinlínis styður hana. Ég vona
með Irinu Ratushinskayu að næsta kynslóð verði hugrakkari
en okkar.
LOKAORÐ
í þessari síðari grein, þar sem ég hef verið að fjalla um nýja
samskiptakenningu mína, hef ég rætt um lykilþætti kenning-
arinnar í ljósi þess sem aðrir hafa skrifað og rannsakað og
leyfði mér síðan að velta því fyrir mér hvernig greina mætti
mannlegt samfélag í ljósi kenningarinnar út frá því hvaða sam-
skiptaháttur væri ríkjandi.
Það er mikilvægt fyrir hjúkrunarfræðinga, sem og alla heil-
brigðisstarfsmenn, að átta sig á áhrifum samskipta, að átta sig
á því valdi sem við höfum með samskiptunum, í lífi okkar og
starfi, samferðamönnum okkar til góðs eða ills. Hvert og eitt
okkar ætti að íhuga hvaða samskiptahátt við höfum gagnvart
öðrum og hvernig öðrum líður í samskiptunum við okkur. Það
er líka mikilvægt að við áttum okkur á varnarleysi sjúklinga og
þörf þeirra fyrir umhyggju og kærleika. Með því að telja það
hlutverk sitt að efla skjólstæðinga geta hjúkrunarfræðingar
sannarlega styrkt þá og eflt. Með því að leggja áherslu á fag-
lega færni með sannri umhyggju, gefa kost á sér, hlusta, heyra
og leitast við að skilja geta hjúkrunarfræðingar hjálpað sjúkl-
ingum við að finna sína eigin rödd og sinn innri styrk til að ná
aftur stjórn á eigin lífi og aðstæðum og að finna merkingu við
þær aðstæður sem þeir búa við hverju sinni. Þetta er m.a. það
sem ég hef lært af því að hlusta á fyrrverandi sjúklinga og í
lokin langar mig til að vitna í einn þeirra, konu sem mér virt-
ist bæði sterk og vitur:
Látum okkur sjá, það var...fyrir 19 árum síðan og það hef-
ur enn þá, framkallar enn þá svona sterk tilfinningaleg
viðbrögð, eftir öll þessi ár! Það segir þér eitthvað um vald
hjúkrunarfræðinga, til góðs eða til ekki svo góðs. Imynd-
aðu þér ef það hefur svona mikil áhrif á mig, sem hef nú
lent í ýmsu og oft þurft að þola erfiða tíma, og er almennt
séð jákvæð og sterk tilfinningalega, hvað það gerir við þá
sem hafa ekki fullnægjandi líf, almennt talað. Eg held að
þetta séu...sár, og ég tel að þetta séu ónauðsynleg sár.
Timarit islenskra hjúkrunarfræöinga 4. tbl. 79. árg. 2003
11