Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2004, Qupperneq 14

Valgerður Katrín Jónsdóttir
Oskar eftir gögnum fyrir
hjúkrunarsöguna
Margrét Guömundsdóttir, sagnfræðingur, hefur safnaö
heimildum í íslenska hjúkrunarsögu undanfarin tvö ár. Hún
segir sagnfræöinga og hjúkrunarfræöinga hafa skrifað
mest um hjúkrun en lítið hafi fram til þessa komið út á
prenti. Hún hefur leitaö fanga víöa, svo sem í blaða- og
tímaritsgreinum. Margrét hefur langa reynslu af rann-
sóknum í kvennasögu. B.A. ritgerð hennar fjallaöi um
verkakonur í Reykjavík á árunum 1914-1940. Hún skrifaði
sögu Kvenfélags Hvítabandsins í Reykjavík og segir áhuga
á hjúkrunarsögu hafa vaknaö þar. Þá skrifaði hún sögu
Rauða kross Islands og grein um Hjúkrunarfélagið Líkn svo
dæmi séu tekin.
„Hjúkrunarkonur voru hin þögla stétt í heilbrigðisþjónust-
unni,“ segir Margrét og bætir við að varla sé til ævisaga hjúkr-
unarkonu en hins vegar margar ævisögur lækna. Sjálf aðstoð-
aði hún Guðrúnu Pálínu Helgadóttur skólastjóra við að skrifa
ævisögu Helga Ingvarssonar, yfirlæknis á Vífilsstöðum. „Til
eru nokkrar greinar um hjúkrunarkonur í safnritum," segir
Margrét og bætir við að hún óski eftir fleiri persónulegum
heimildum hjúkrunarkvenna til að vinna úr. „Ef fólk á t.d. í
fórum sínum bréf eða dagbækur hjúkrunarkvenna þætti mér
vænt um að fá að skoða slík gögn.“ Hún óskar einnig eftir Ijós-
myndum, og ekki væri verra ef þar sæjust hjúkrunarkonur að
störfum.
Hún segir töluvert til af gögnum í skjalasafni félagsins, hjúkr-
unarkonur hafi verið nákvæmar og reglusamar og hún búi nú
að því við vinnu sína. Félag hjúkrunarkvenna fékk sagnfræð-
inga til að skrá skjöl sín og var eitt af fyrstu fagfélögum til að
gera slíkt. Margrét hefur skrifað mikið um vinnu kvenna, fag-
baráttu, vinnuaðstæður o.fl. Og hún segir að rannsóknir í
kvennasögu hafi kveðið niður þá þjóðsögu að giftar konur á Is-
landi hafi ekki unnið launavinnu fyrr en upp úr 1970. „Þær
hafa sýnt að íslenskar alþýðukonur hafa alltaf unnið launa-
vinnu en sú vinna hefur oft verið falin í opinberum skýrslum.
I manntölum voru giftar konur t.d. taldar á framfæri eigin-
manna sinna eins og börn. Giftar konur unnu einkum hluta-
störf, t.d. við ræstingar, sauma eða þvotta, eða árstíðabundin
störf, eins og saltfiskverkun eða síldarsöltun."
Á fyrstu áratugum 20. aldar var ekki gert ráð fyrir að hjúkrun-
Tímarit hjúkrunarfræöinga 1. tbl. 80. árg. 2004
„Hjúkrunarkonur voru hin þögla stétt í heilbrigðisþjónustunni."
arkonur héldu áfram í launuðum störfum ef þær
giftu sig en í kreppunni fór að bera á því að gift-
ar hjúkrunarkonur væru við störf og sumar héldu
því jafnvel áfram allt þar til annað barn þeirra
fæddist. „Sjúkrahús Hvítabandsins við Skóla-
vörðustíg tók til starfa árið 1934 og það kom mér
á óvart hve margar giftar hjúkrunarkonur unnu
við spítalann,“ segir Margrét. „Fyrstu hjúkrunar-
konurnar höfðu sterka sjálfsmynd og veruleg á-
hrif á uppbyggingu heilbrigðisþjónustu á íslandi.
Þær voru áhrifamiklar í upphafi nýliðinnar aldar
áður en ríki og sveitarstjórnir mótuðu ákveðna
stefnu í heilbrigðisþjónustunni, og verkaskipting
milli frjálsra félagasamtaka og hins opinbera var
óskýr. Fyrir daga alþýðutrygginga þurfti almenn-
ingur að greiða fyrir lyf, lækniskostnað og sjúkra-
húslegu. Skipulagt heilsuverndarstarf á Islandi
var í upphafi byggt upp að frumkvæði hjúkrunar-
kvenna í Hjúkrunarfélaginu Líkn. Þær settu t.d.
á fót berklavarnarstöð, ungbarnaeftirlit og
mæðravernd í Reykjavík. Læknar sinntu lítið
sem ekkert um heilsuverndarstarf á þessum
tíma, þeir störfuðu nær eingöngu að sjúkra-
hjálp.“