FLE blaðið - 01.07.2010, Blaðsíða 27

tima. Svo loksins þegar fjármunir voru í sjónmáli fyrir þrjár
stöður endurskoðenda og planið á borðinu þá gekk ekki vel að
manna þær. Margir sýndu áhuga á að flytjast, en fjölskyldubönd
og öruggt líf í New York héldu í fólk. Þetta átti ekki síst við
um fólk frá þróunarlöndununum, sem var oft að bíða eftir að
fá „græna kortið". Fídjieyingur, af indverskum uppruna, var
tilvonandi yfirmaður skrifstofunnar í Nairobi, en gugnaði þegar
hann frétti af óöryggi sem minnihlutahópar frá Indlandi og
Pakistan bjuggu við í Austur-Afríku.
Skrifstofan var opnuð í janúar 1982 og ég mætti fyrstur á
staðinn. Annar kollegi frá New York kom svo óvænt i mars.
Hann entist ekki árið, lenti í útistöðum við yfirvöldin og var
sendur til baka. Vandræði hans voru persónuleg, en hann var af
indverskum uppruna og mjög óöruggur með sig og fjölskyldu
sína. Ótti hans náði hámarki þegar uppreisnartilraun var gerð
1. ágúst 1982 og margir af asískum uppruna urðu fórnarlömb
átakanna.
Yfirmaður minn kom til Nairobi um vorið. Hann var einn mesti
„séntilmaður" sem ég hef kynnst. Hann var Líberíumaður og
hafði unnið í endurskoðunardeildinni í New York, en fluttist
heim um 1975 til að taka við starfi ríkisendurskoðanda. Ég er
viss um að hann skilaði starfi sínu vel, en hann var hnepptur
í fangelsi þegar Samuel Doe rændi völdum. Kollegi minn vildi
ekki tala um árið í fangelsinu, en sagði að það eina sem þeir
sóttust eftir voru peningar eða eignir. Svo þegar sannreynt var
að hann átti enga falda peninga var honum sleppt. Ári seinna
fékk hann þessa stöðu í Nairobi. Hann fór aldrei aftur til Líberíu.
Jafnvel þegar faðir hans dó, var hann ekki við útförina.
Fjölskyldan I Nairobi
Upphaflega stóð til að ég yrði tvö ár í Kenya, en fjölskyldunni
leið vel, börnin voru ung og með einfaldar þarfir. Engin
vandamál. Eftir rúm þrjú ár fór ég að líta í kringum mig. Við
fluttumst að heiman til að vera eitt til tvö ár í New York. Nú
var komið að því að snúa aftur. Mér stóð til boða starf í Genf
í Sviss, á Evrópuskrifstofu SÞ. Okkur þótti í lagi að stoppa
þar, í ár eða svo, á leiðinni heim. Við fluttumst frá Nairobi í júlí
1985.
Ferðasögur
í Genf var allt í föstum skorðum uppá Svissneska vísu. Engin
lausung, ókláruð mál og óvissa; ekki ósvaraðar spurningar
eins og í Afríku. Yfirmaður minn var frá Austurríki og gamall
í hettunni. Hann var skemmtilegur og góður innan við skelina.
Við náðum vel saman og lentum í ýmsu. Einu sinni vorum við á
ferð í Senegal, nærri landamærum Malí. Við höfðum hossast í
Toyota Pickup hundruð kílómetra á lélegum vegum í steikjandi
hita og vorum þreyttir eftir langan dag. Þegar við komum á
hótelið var bara eitt herbergi laust með einu rúmi, sem við
urðum að deila. í Genf endurskoðaði ég aðallega verkefni
Flóttamannahjálparinnar (UNHCR). Verkefni þeirra voru um allan
heim og mikil ferðalög fylgdu þessu. Ég fór í allar heimsálfur,
nema Mið- og Suður Ameríku. Starfið í þessum ferðum var að
sannreyna bókhald og uppgjör í aðal- og undirskrifstofum og
ekki síst á stöðu mála í flóttamannabúðum.
Stærsta verkefni Flóttamannahjálparinnar var að fjármagna
og leiða starf alþjóðlegra og innlendra hjálparsamtaka.
Staða mín veitti aðgang að bókhaldi hjálparsamtaka, sem
Flóttamannahjálpin hafði fjármagnað. Það var stundum
skrautleg nálgun við endurskoðun. Ég skoðaði fyrst það sem
til var með því hugarfari að allt væri í lagi. Það var ekki alltaf
svo, og þá breyttist vinnuaðferðin í að leita bara að einhverju
haldbæru.
Oft höfðu innfæddir starfsmenn lítilla hjálparstofnana verið
ráðnir í vinnu vegna enskukunnáttu eingöngu. Ég hitti til dæmis
bókara sem var dýralæknir og túlkurinn hans var efnafræðingur.
Það reyndi oft á þolinmæðina, en frosið brosið hjálpaði alltaf.
Langmenntaða starfsmenn hitti ég helst í gömlu Júgóslavíu,
Rússlandi og austurblokkinni. Þeir áttu yfirleitt erfitt með
að skilja orðið „endurskoðandi" en túlkarnir notuðu orðið
„skattalögregla" og þá skildu allir hversu alvarleg málin voru.
Þjóðerni mitt var hjálplegt á ferðalögum. Fyrsta ferð mín til
Irans kom til af því að við vorum bara tveir á skrifstofunni í Genf
sem gátum gert okkur vonir um að fá vegabréfsáritun þangað.
Ég þurfti reyndar að fá nýjan passa því ekki máttu sjást áritanir
til íraks og Bandaríkjanna. Venjulega, þegar sótt var um áritun
til múslimaríkis, þurfti að gefa upp fullt nafn, og líka föður og
föðurafa. Þetta voru nöfn sem ég hafði sjaldan þurft að skrifa
á ævinni. í fyrstu ferð minni til írans í byrjun júní 1989 dó
Ayatollah Khomeini. Sama dag féllu kínverskir mótmælendur á
torgi hins himneska friðar og heimurinn nötraði í nokkra daga.
Þetta voru erfiðir dagar í Teheran. Allir bjuggust við að við
yrðum að flýja land, en loks tókst að jarða klerkinn, og ástandið
róaðist. f anddyri hótels míns hafði bandaríski fáninn verið
málaður á gólfið og enginn komst inn eða út úr byggingunni án
þess að traðka á honum.
Erfiðustu vinnuverkefnin voru í löndum og á svæðum þar sem
stríð höfðu geisað. Ég kynntist því að allt það versta sem til er
í mannskepnunni kemur fram í stríði. Ég var stundum fluttur
á milli í brynvörðum bílum eða þyrlu, klæddur í skothelt vesti
og með hjálm, spyrjandi svo um bókhald og einhverja pappíra
með óyggjandi undirskriftum. Verstu tilfellin sem ég lenti í
voru í Júgóslavíu, Afghanistan, Líberíu og Sri Lanka. Að sjá
hörmungarnar í Afríku og Asíu snertu mig mun minna en þegar
FLE blaðið júlí2010 • 27