Ráðunautafundur - 15.02.2003, Blaðsíða 17

15
eftirspum að ráða verðinu. Þrátt fyrir nokkra verslun með land hérlendis reynist erfitt að finna
upplýsingar um verð á því. Fasteignir eru oftast seldar í einu lagi, þannig að saman fara
byggingar, ræktun ef henni er til að dreifa, og land. Oræktað land fær þá ekki sjálfstætt verð-
gildi. Og fasteignasalar fullyrða að nánast sé óþekkt að land sé selt milli jarða sem ræktunar-
land.
Þegar opinberir aðilar meta jarðir, til dæmis við leigulok, er ræktun metin eftir ræktunar-
kostnaði, en verðmætamat byggt á eftirspum kemur þar ekki við sögu. Allt óræktað land er
virt sem beitiland og oftast til fárra fiska metið. Vegagerðin greiðir eina upphæð fyrir flatar-
einingu af ræktuðu landi sem fer undir veg og aðra fyrir óræktað land, allt án tillits til land-
gæða eða staðar. í hvomgu tilvikinu er hægt að tala um verðmyndun á landbúnaðarlandi.
Landspildur, sem boðnar em til sölu, seljast því jafnan sem sumarbústaðaland eða
eitthvert ígildi þess. Þéttbýlisbúar sækjast líka eftir heilum jörðum, til dæmis undir hross eða
skógrækt eða bara til að eiga þær, þótt húsa- og kvótalausar séu. Af þessu leiðir að verð á
landi einu sér ræðst fyrst og fremst af afstöðu þess til þéttbýlis. Að fínna heimildir um verð
lands á þessum markaði reynist hins vegar ógerlegt. Bæði er það mjög breytilegt og upp-
lýsingar um verðið hvergi til á einum stað. Fasteignamat ríkisins hefur til dæmis ekki safnað
upplýsingum um landverð. Þeir sem til þekkja, til dæmis fasteignasalar, fullyrða þó að gang-
verð á landi til frístundanotkunar sé margfalt hærra en landbúnaður gæti greitt að óbreyttu.
Allt bendir til að eignarhald á ræktunarlandi og niðurskipan þess muni breytast vemlega á
allra næstu árum. Hætta er á að þær breytingar verði óafturkræfar og landið verði tekið úr
ffamleiðslu um alla ffamtíð. Við óskiun hér með eftir umræðu inn þetta mál. Tvennt viljum
við leggja til þeirrar umræðu:
• Benda má á að í löndum Evrópusambandsins em greiddir ræktunarstyrkir til bænda
með ýmsum hætti. Beinar greiðslur fyrir hvem hektara lands í ræktun koma til kom-
bænda og einnig fá bæði kúa- og sauðfjárbændur styrki til gróf- og grænfóður-
ræktunar. Styrkir þessir em þó háðir ýmsum skilyrðum (Ema Bjamadóttir 2003).
Ræktunarstyrkir hafa haft þau áhrif að verð á ræktunarlandi í Evrópulöndum er víða
hátt og ekki mikil hætta á að það verði keypt upp til annarra nota. Því er orðið tíma-
bært að kanna hvort hagkvæmt getur verið að taka hér upp blandað styrkjakerfí og
láta stuðning til bænda frá hinu opinbera koma að hluta til á land.
• Sums staðar í nágrannalöndunum, til dæmis í Danmörku, hvílir ræktunarskylda á
landi. Þar er beinlínis lögbrot að láta ræktanlegt land ónotað, á móti leggur ríkið ffam
myndarlegar beingreiðslur á hvem hektara. Þessi ákvæði em meðal annars ætluð til
að koma í veg fyrir ásókn borgarbúa í bújarðir til að nota þær í leikaraskap. Ekki er
óhugsandi að einhver ákvæði af þessu tagi geti átt heima í íslenskum lögum.
Við auglýsum hér með eftir framtíðarstefhu í landbúnaði. Við gemm kröfu um að menn
reyni að átta sig á þvi, hvemig hér verður umhorfs eftir 20 ár, 50 ár eða 100 ár. Hver verður
afstaða manna til landnýtingar þá? Hver verður hlutur einstakra búgreina í fyrirsjáanlegri
ffamtíð? Hvaða land þarf að vera tiltækt á hveijum tíma? í ffamhaldi af þessu verða stjóm-
málamenn að láta málið til sín taka og setja lög til að varðveita þá auðlind sem íslenskt
ræktunarland er.
LOKAORÐ
í sögu lands og þjóðar hafa skipst á skin og skúrir. Á harðindatímum hefiir byggð dregist
saman og jarðir farið í eyði. En fyrr á tímum vora jarðir ekki eyðilagðar og gátu byggst fyrir-
stöðulaust affur þegar betur áraði og þjóðin þurfti á nýju jarðnæði að halda. En tímar em
breyttir. Land er nú effirsótt á öðmm forsendum en áður var og því fylgja varanlegar
breytingar. Ræktunarland, sem bútað er sundur og selt sem sumarbústaðalóðir, verður aldrei