Ráðunautafundur - 15.02.2003, Blaðsíða 65

63
FRAMVINDA ER BEIT SLEPPIR
Þegar beitinni sleppir á landi þá verða fyrstu áhrifin að tegundir sem áður voru bitnar ná að
vaxa fram. Tegundir sem áður voru lítt sýnilegar í landinu verða sýnilegar og oft áberandi
fýrstu árin. Á þetta sérstaklega við um marga tvíkímblöðunga, s.s. ýmsar blómjurtir og runna,
t.d. víðitegimdir. í gróðurlendum þar sem grös og hálfgrös eru ríkjandi ná tegundimar að
skríða og mynda öx. Á fyrstu árum eftir friðun má því oft sjá margar tegimdir sem hljóta að
hafa verið fyrir í landinu, en haldist skriðular eða mjög smáar vegna beitarinnar. Á þessu
fyrsta tímabili eftir friðun em gróðurlendi oft mjög falleg yfir að líta og áberandi tegundafjöl-
breytt. Næringarefni em að safnast fyrir og gefa þróttmeiri plöntur. Fljótlega fer þó að safhast
fyrir sina í landinu, sérstaklega í gróðurlendum sem hafa háa hlutdeild grasa og stara, s.s.
framræstum mýmm. Sinuflókinn einangrar jarðvegsyfirborðið og veldur því að það er mun
lengur að hlýna á vorin. Einnig nær ljós illa niður í svörðinn og vatn getur einnig átt erfiðara
með að síga niður í jarðveginn. Lægra hitastig í sverðinum veldur því að einstakar plöntur ná
seinna þroska og - þá einnig síður að mynda fræ. Fræ sem myndast eiga erfitt uppdráttar í
sinuflókanum, ná oft ekki niður í svörðinn til að spíra, og ef þau ná að spíra ná þær illa upp úr
sinuflókanum. Með tímanum láta grös og smærri tvíkímblöðungar undan síga, þær tegundir
sem ekki em sterkar í samkeppninni við aðrar tegundir en þrífast við beitina. Stærri
tvíkímblöðungar fara að ná yfirhöndinni, tegimdir sem em duglegar í samkeppninni við aðrar
tegundir, en þola illa beit. Þetta em tegundir eins og víðir (Salix sp.), hvönn (Angelica
archangelica) og kerfill (Myrrhis odorata), sem oft em svo áberandi við gömul bæjarstæði,
t.d. á Homströndum. Hvönn er þegar orðin útbreidd á mörgum stöðum heima við bæi og á
eftir að auka sína útbreiðslu enn ffekar. í mörgum gróðurlendum tekur mosi einnig við eftir
að grösin láta undan síga. í rannsókn á framvindu í Húsafellsskógi eftir 10 og 30 ára friðun
jókst hlutdeild hæmgambra (Racomitrium canescens) fyrstu árin á eftir ffiðun, en minnkaði
síðan er frá leið, og tildurmosi (Hylocomium splendens), sem einnig jók sína hlutdeild mark-
tækt eftir friðun, hélt enn sinni auknu hlutdeild 30 árum eftir ffiðunina (Bjöm Þorsteinsson og
Anna Guðrún Þórhallsdóttir 2003). Fléttutegundir jukust einnig við ffiðunina (engjaskófir -
Peltigera sp.). Það sem kannski kemur á óvart er að krækilyng (Empetrum nigrum) jókst
markvert í sverðinum við friðun og er sú niðurstaða í samræmi við niðurstöður Hauks
Ragnarssonar og Steindórs Steindórssonar um áhrif beitarffiðunar í Hallormsstaðaskógi
(Steindór Steindórsson og Haukur Ragnarsson 1963). í Húsafelli hvarf einnig þursaskegg
{Kobresia myosuroides) á þessu árabili, lógresi (Trisetum spicatum) svo og blóðberg (Thymus
arcticus), sem er einmitt ein af þessum smáu tvíkímblöðungum sem viðhaldast í sverðinum
vegna beitarinnar. Móasef (Juncus trifidus) hvarf þar sem lengst hafði verið ffiðað. Niður-
stöðumar úr Húsafellsskógi em í góðu samræmi við ofangreindar niðurstöður þeirra Hauks og
Steindórs.
Almenna reglan er sú að við friðun fækkar tegundum. Beit er skilgreind sem rask í vist-
kerfinu og miðlungsrask - eða miðlungsbeit gefur mesta tegimdafjölbreytni. Friðun svæða
fyrir beit leiðir almennt til tegundafækkunar, eins og nágrannaþjóðir okkar hafa fengið að
upplifa. Við friðun á mikið beittum svæðum fjölgar tegundunum - en er frá líður fækkar
tegimdunum aftur.
Mælingar á vexti birkitrjáa í Húsafellsskógi sumarið 2002, samanborið við mælingar ffá
1980, gáfu til kynna að árlegur vöxtur næmi 4-6,9 cm á ári, sem er í góðu samræmi við aðrar
mælingar á ársvexti skóga á íslandi. Miðað við þessar tölur getum við búist við að sjá 2-3 m
háan birkiskóg á láglendi á næstu 40 árum, þar sem ffæregn er til staðar.