Dagblaðið Vísir - DV - 14.07.2017, Blaðsíða 63

menning 39Helgarblað 14. júlí 2017
byggingarinnar var í raun notaður
sem kúgunartæki.“
Með rannsókn sinni sýndi
teymið hvernig sambandið milli
rýmis og minninga getur ver-
ið gagnvirkt. Minningar vitnanna
voru notaðar til að endurskapa
rýmið sem tölvulíkan en þegar
þessi sviðssetning á rýminu blasir
við á tölvuskjánum rifjast svo upp
fyrir vitnununum minningar sem
annars hefðu verið glataðar. Þær
eru svo aftur notaðar til að bæta
líkanið af fangelsinu og svo fram-
vegis.
„Vissulega getur minni fólks
oft verið svolítið brenglað í kjöl-
far áfalls á borð við það sem menn
upplifðu í Saydnaya, en það var
samt magnað hvað það var í mörg-
um tilfellum ótrúlega nákvæmt.
Einn fanginn mundi til dæmis ná-
kvæmlega hversu mikinn hluta
fangaklefans hans dagsljósið lýsti
upp, hann gat rifjað upp nákvæm-
lega hversu margar flísar á veggn-
um sólin lýsti upp. Ég endur-
skapaði þetta í tölvunni og fannst
augljóst að hann væri eitthvað að
ruglast en eftir smá tíma áttaði ég
mig á því að það var ég sem hafði
gert mistök í útreikningunum og
um leið og ég lagaði það stóðst
frásögn fangans nákvæmlega.“
„Fangarnir gátu mjög lítið not-
að sjónina, voru hafðir í myrkri
og einangrun, og þurftu því oft
að reiða sig á önnur skilningarvit.
Með hjálp hljóðlistamanns reynd-
um við að endurgera hljóðin sem
þeir mundu eftir að hafa heyrt –
og að rifja þau upp og heyra aftur
hefur áhrif. Allt þetta gerði okkur
kleift að skilja betur þær aðferðir
sem beitt var við kúgunina í fang-
elsinu,“ segir Stefán.
„Að lokum söfnuðum við öll-
um þessum nýja vitnisburði á
myndbönd sem var hægt að nálg-
ast í þrívíddarlíkaninu. Á vefsíð-
unni getur maður því ferðast um
rýmið í þrívídd, smellt á tiltekin
rými og heyrt frásagnir fanganna
af því hvað gerðist á þeim tiltekna
stað. Tölvulíkanið sýnir okkur það
sem átti sér stað, það er safn vitn-
isburðar fanganna en á sama tíma
það sem sem kveikti þessar minn-
ingar.“
Rannsaka loftárásir á spítala
Annað eftirtektavert verkefni
sem Stefán hefur tekið þátt í er
rannsókn á loftárás á spítala
sem tengdist alþjóðasamtökun-
um Læknar án landamæla í Idlib
í Sýrlandi - en sama dag áttu sér
stað árásir á nokkrar aðrar heil-
brigðisstofnanir í landinu. Niður-
stöðurnar voru kynntar í nokkrum
myndböndum síðasta haust.
„Hugmyndin var að skoða ný-
lega atburði svo að rannsóknin
gæti verið innlegg í umræðu sem
var enn að eiga sér stað. Sjálfstæð-
ar rannsóknir á borð við þessa eru
sérstaklega mikilvægar í sam-
hengi Sýrlandsstríðsins þar sem
gerendurnir hafa yfirleitt gripið
til algjörrar afneitunar þegar þeir
eru sakaðir um einhver brot. Með
því að nota upplýsingar sem voru
aðgengilegar öllum almenningi á
samfélagsmiðlum og efnisveitum
eins og Youtube gátum við hins
vegar byrjað að greina atburða-
rásina, teikna upp líkön og setja
niður atvikaröð á mjög flóknum
og viðburðaríkum degi þar sem
nokkrir spítalar voru sprengd-
ir. Okkur tókst því miður ekki
að staðfesta með óyggjandi
hætti hver árásáraðilinn var
en okkur tókst að minnsta kosti
sanna að þessi tiltekna árás átti
sér stað – það er fyrsta skref-
ið í að mótmæla afneituninni.
Við sýndum líka fram á að ráð-
ist var á fleiri heilbrigðisstofnanir
sama dag og gátum þannig séð að
þetta voru skipulagðar árásir sem
fylgdu ákveðnu mynstri. Það er
því ekki lengur hægt að láta eins
og þetta hafi bara verið einstakt
slys. Og þó við séum ekki með
óyggjandi sannanir fyrir því að
Rússar og sýrlenski stjórnarher-
inn hafi verið að verki getum við
engu að síður sagt að vegna ým-
issa þátta sem tengjast og sam-
ræmis milli mismunandi gagna
séu mjög miklar líkur á því.“
Aukaatriðin geta skipt öllu máli
Rannsóknarblaðamenn og kvik-
myndagerðarmenn koma einnig
að rannsóknum á borð við þessa
en þarna gefst þeim færi á að
kafa ofan í mál sem hefðbundn-
ir fjölmiðlar geta æ sjaldnar sinnt
vegna hinnar miklu tímapressu
og manneklu.
„Vandamálið er að krafan um
að nýjar fréttir birtist stöðugt í
fjölmiðlum í dag er miklu meiri
en sá tími sem það tekur að fram-
kvæma svona rannsókn. Í hvert
skipti sem höfum sett okkur það
markmið að halda í við fréttirnar
þá höfum við átt í miklum erfið-
leikum. Ég er ekki viss um að fjöl-
miðlar geti nokkurn tíman notað
þessar aðferðir almennilega því
hraðinn þarf einfaldlega að vera
svo mikill á þeim vettvangi.“
Annað vandamál sem blas-
ir við fólki á Vesturlöndum er
gríðarlega mikið magn af mis-
vísandi upplýsingum, til dæm-
is má nefna myndir sem áttu að
sýna efnavopnaárásir sýrlenska
stjórnarhersins en voru fljótlega
gerðar tortryggilegar í rússnesk-
um fjölmiðlum – þar birtust aðrar
myndir og myndbönd sem áttu að
sýna fram á allt aðra atburðarás.
„Það er rétt að þó vandamál-
ið sé stundum skortur á upplýs-
ingum er vandamálið æ oftar
of mikið magn upplýsinga sem
maður þarf að setja í eitthvað rök-
legt samhengi. Það verður sér-
staklega vandkvæðum bund-
ið í stríði á borð við það sem er í
gangi í Sýrlandi. Ef ég bið þig um
að fara og gera sjónvarpsfrétt um
efnavopnaárásina Al-Lataminah
– eins og átti sér stað nýlega – þá
byrjar þú auðvitað að gúggla. Þá
rekst þú hins vegar á svo rosalega
mikið af misvísandi upplýsingum.
Í þokkabót hefur sá staður orðið
fyrir árásum linnulaust í mörg ár,
svo þú þarft að sía burt nýja efnið
frá öllu því gamla. Þetta veldur oft
miklum misskilningi,“ segir Stef-
án.
Með tölvulíkönum af átaka-
svæðum og annarri tækni geta
starfsmenn Forensic Architect-
ure hins vegar sannreynt hvort til-
tekin myndbönd séu tekin á þeim
stað og stund sem þau er sögð
hafa verið tekin.
„Oft þurfum við að vera út-
sjónarsöm til að geta notað upp-
lýsingarnar sem eru aðgengilegar.
Fólk gerir sér ekki grein fyrir því að
oft eru það hlutir sem virðast vera
algjör aukaatriði sem geta skipta
mestu máli. Í myndböndum er
til dæmis mikið af upplýsingum
á undan og eftir tilteknu atviki
sem geta nýst okkur – þar gætum
við séð skuggann af einhverju og
reiknað út hvenær myndbandið
er tekið, eða séð skuggamynd af
flugvél eða einhverju fyrirbæri
sem nýtist okkur. Þetta getur oft
sparað okkur margra daga vinnu.“
Niðurstöður sýndar í söfnum
Rannsóknarmiðstöðin
hefur kynnt niðurstöð-
ur sínar á ólíkum vett-
vangi, meðal annars í listasöfn-
um og listahátíðum. Nú stendur
til að mynda yfir sýning í nútíma-
listasafninu í Barcelona (MACBA)
og eins og áður segir er mynd-
band frá miðstöðinni til sýnis á
einni áhrifamestu myndlistarsýn-
ingu heims, Documenta, sem fer
nú fram í fjórtánda skipti í Kassel
í Þýskalandi.
Eyal Weizman, stofnandi For-
ensic Architecture, hefur sjálf-
ur sagt að listinni hafi á undan-
förnum áratugum tekist að sýna
hversu sannleikurinn getur verið
miklum vandkvæðum bundinn
og flóknari en margir vilja vera
láta. En í stað þess að láta listina
varpa skugga efans á alla hluti
segist hann vilja nýta hana til að
takast á við efann og nota listræn-
ar aðferðir til að yfirheyra og kom-
ast til botns í málum. „Listasýning
snýst ekki bara um fegurð, heldur
líka um sannleikann.“
Stefán bætir við að rými list-
arinnar sé oft opnara heldur en
hinn hefðbundni pólitíski og
lagalegi vettvangur fyrir tilrauna-
kenndri starfsemi á borð við
þessa. „Sumir myndu spyrja af
hverju við einblínum ekki á póli-
tískan eða lagalegan vettvang,
ráðhús eða dómssali, til að kynna
efnið. Vandamálið er hins vegar
að slíkir staðir eru sjaldnast mjög
opnir fyrir því að hýsa svona um-
ræðu, á meðan listastofnanir eru
það. Latneska orðið forensis er
dregið af orðinu forum sem þýð-
ir einfaldlega vettvangur - þetta
eru því gögn sem eru lögð fram til
umræðu á einhverjum vettvangi.
Listasafnið er umræðuvettvang-
ur þar sem maður getur byrjað að
dreifa hugmyndum og hvetja til
umræðu milli borgaranna.“ n
Stefán Laxness
Stefán er alinn upp í Frakklandi og á Íslandi.
Hann er sonur Halldórs E. Laxness, leikstjóra,
og barnabarnabarn nóbelsskáldsins Halldórs
Kiljan Laxness.
Lærði arkitektúr í Architecture Association í
London. Eftir að hann lauk námi vann hann
um skeið hjá PLP arkitektum áður en hann
færði sig yfir til rannsóknarmiðstöðvarinnar
Forensic Architecture.
Stefán hefur einnig látið að sér kveða í
listheiminum en hann var einn nokkurra ungra
listamanna sem sendu verkefni fyrir hönd
Suðurskautslandsins á Feneyjatvíæringinn í
myndlist í ár.
Á slóð nasista
Þýski leynilögreglumaðurinn Andres Temme var staddur á 77 fermetra internetkaffihúsi í Kassel, 6. apríl árið 2006, þegar afgreiðslumað-
urinn, hinn 21 árs Halit Yozgat, var myrtur af nýnasísku hryðjuverkasamtökunum NSU. Hann kvaðst ekki hafa tekið eftir morðinu, en með
því að skoða atvikaröðina og rannsaka hvernig hljóð og lykt barst um kaffihúsið sýndi Forensic Architecture fram á að það væri nánast
ómögulegt að hann hafi ekki orðið var við neitt undarlegt
Í rannsókn á drónaárás í Miranshah í Pakistan árið 2012 þar sem fjórir létust notast Forensic Architecture einungis við 43 sekúndna símamyndband
sem smyglað var út af svæðinu og birtist í fjölmiðlum til að finna nákvæma staðsetningu hússins og skapa líkan af byggingunni. Með því að greina hvar
sprengjubrotin sjást í myndbandinu gat teymið fundið út hvar í rýminu sprengjan sprakk, hvar manneskjur voru í rýminu og hvernig vopn var notað við
árásina. Líkan í fullri stærð af herberginu þar sem sprengjan sprakk var sýnt á arkitektatvíæringnum í Feneyjum í fyrra.
Drónaárásir rannsakaðar