Morgunblaðið - 25.02.2017, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. FEBRÚAR 2017
Morgunblaðið/Emilía
Í Hæstarétti Þórður Björnsson ríkissaksóknari flytur mál sitt í Guðmundar- og Geirfinnsmáli í janúar 1980. Frá vinstri eru Björn Helgason hæstaréttarritari og dómararnir Þór Vilhjálmsson,
Logi Einarsson, Björn Sveinbjörnsson, Benedikt Sigurjónsson og Ármann Snævarr. Dómur var kveðinn upp mánuði síðar og voru allir sakborningar sakfelldir og dæmdir til fangelsisvistar.
Sönnunarmat ekki í samræmi
við meginreglu réttarfar
 Ný gögn höfðu áhrif á niðurstöðu endurupptökunefndar í Guðmundar- og Geirfinnsmáli
Guðm. Sv. Hermannsson
gummi@mbl.is
Endurupptökunefnd hefur komist að
þeirri niðurstöðu að fallast beri á
beiðni þeirra sem Hæstiréttur dæmdi
árið 1980 fyrir að verða Guðmundi
Einarssyni og Geirfinni Einarssyni
að bana, um endurupptöku dómsins.
Nefndin féllst hins vegar ekki á
beiðni um endurupptöku sama dóms
vegna rangra sakargifta sem bornar
voru á fjóra nafngreinda menn í mál-
inu.
Í úrskurðum sínum segir endur-
upptökunefnd að samanburður á nýj-
um gögnum og upplýsingum, þar á
meðal um málsmeðferð við rannsókn
og dómsmeðferð, og þeim gögnum
sem lágu fyrir Hæstarétti hafi varpað
nýju ljósi á svo mörg atriði í sönn-
unarmati að telja verði að hin nýju
gögn hefðu verulega miklu skipt fyrir
niðurstöðu málsins ef þau hefðu kom-
ið fram áður en dómur gekk.
Segist nefndin telja að leiddar hafi
verið að því verulegar líkur að sönn-
unarmat hafi ekki verið í samræmi
við þá meginreglu opinbers réttar-
fars sem fram kom í 109. gr. laga um
meðferð opinberra mála á þessum
tíma, að dómari meti hvort nægileg
sönnun, sem ekki verði vefengd með
skynsamlegum rökum, sé komin
fram um hvert það atriði sem varðar
sekt ákærðu. Þá segir nefndin að
verulegar líkur séu á að áhrif óvenju-
lega langrar og harðneskjulegrar ein-
angrunar dómfelldu, rannsóknarað-
ferða, ónákvæmra skráninga
framburða, takmarkaðs aðgengis
dómfelldu að verjendum, annarra
brota á málsmeðferðarreglum og
annarra atriða á trúverðugleika
framburða hafi ekki verið metin með
réttum hætti í dómi Hæstaréttar.
Ný gögn
Endurupptökunefnd hefur undir
höndum frumrit dagbóka Síðumúla-
fangelsisins frá þeim tíma sem sak-
borningar sátu í gæsluvarðhaldi á
tímabilinu frá 1976 til 1980. Segir
nefndin að þessar bækur varpi skýr-
ara ljósi á þær rannsóknaraðgerðir
sem aðrar heimildir séu til um. Einn-
ig fékk nefndin í hendur dagbækur
Tryggva Rúnars Leifssonar og Guð-
jóns Skarphéðinssonar, sem þeir
skrifuðu þegar þeir voru í gæsluvarð-
haldinu. Segir nefndin að þótt ekkert
verði fullyrt um sannleiksgildi þess
sem ritað sé í bækurnar sé afar margt
í þeim sem samrýmist og styðji það
sem komi fram í dagbókum Síðu-
múlafangelsisins, lögregluskýrslum
og öðrum fyrirliggjandi gögnum.
Endurupptökunefnd féllst í gær
á beiðni erfingja Tryggva Rún-
ars Leifssonar um að dómur
Hæstaréttar árið 1980, hvað
varðar sakfellingu Tryggva
Rúnars fyrir manndráp af gá-
leysi, verði tekinn upp aftur.
Tryggvi Rúnar, sem lést árið
2009, var sakfelldur fyrir að
hafa, ásamt öðrum, orðið Guð-
mundi Einarssyni að bana árið
1974. Hann var einnig dæmdur
fyrir brennu, nauðgun og þjófn-
aði en ekki var óskað eftir að sá
þáttur dóms Hæstaréttar yrði
tekinn upp að nýju. Tryggvi
Rúnar var dæmdur í 13 ára
fangelsi.
Í úrskurði endurupptöku-
nefndar er m.a. fjallað um dag-
bækur, sem Tryggvi Rúnar
skrifaði í þegar hann sat í gæslu-
varðhaldi. Telur nefndin, að
dagbókarfærslurnar veiti vís-
bendingu um að játningar
Tryggva Rúnars hjá lögreglu og
fyrir dómi á rannsóknarstigi
hafi verið til komnar sökum þess
að hann hafi talið skynsamlegt
við þessar aðstæður að játa á sig
rangar sakir og treysta á rétt-
láta málsmeðferð fyrir dómi þar
sem hið sanna yrði leitt í ljós.
Þá sé það til þess fallið að
valda nokkrum vafa um trúverð-
ugleika játninga Tryggva Rún-
ars, að hann virðist að jafnaði
aðeins hafa fallist á atriði sem
aðrir dómfelldu höfðu þegar
borið um og fátt lagt til málanna
um atburðarásina. Þá dró hann
játningu sína formlega til baka
við fyrsta tækifæri eftir að
dómsmeðferð hófst en nokkru
áður hafði hann upplýst verj-
anda sinn og rannsóknarlög-
reglumann um að hann hygðist
gera það.
Endurupptökunefnd taldi
þóknun Lúðvíks Bergvinssonar,
talsmanns erfingja Tryggva
Rúnars, hæfilega ákveðna
6.138.000 krónur en þóknunin
greiðist úr ríkissjóði.
Taldi skynsamlegt að
játa rangar sakargiftir
Tryggvi Rúnar Leifsson
Endurupptökunefnd hefur fallist á
ósk setts ríkissaksóknara um að
dómur yfir Kristjáni Viðari Viðars-
syni í svonefndu Guðmundar- og
Geirfinnsmáli verði tekinn upp að
nýju hvað varðar sakfellingu um tvö
manndráp af gáleysi.
Kristján Viðar var sakfelldur fyr-
ir að hafa ásamt öðrum orðið Guð-
mundi Einarssyni og Geirfinni Ein-
arssyni að bana árið 1974. Hann var
einnig fundinn sekur um rangar
sakargiftir og þjófnaðarbrot og
dæmdur í 16 ára óskilorðsbundið
fangelsi.
Fram kemur í úrskurði endur-
upptökunefndar, að settur rík-
issaksóknari hafi óskað eftir því við
nefndina í desember 2015, að mál
Kristjáns yrði tekið upp aftur, hon-
um til hagsbóta. Kristján Viðar hafi
innt eftir stöðu málsins í maí á síð-
asta ári en að öðru leyti ekki látið
það til sín taka. Hann afþakkaði
einnig að fá skipaðan talsmann.
Í úrskurði nefndarinnar kemur
m.a. fram það mat nefndarinnar, að
verulegar líkur séu á að andlegt
ástand Kristjáns hafi verið orðið
svo bágborið síðustu mánuði ársins
1976 og framan af árinu 1977,
vegna langrar einangrunarvistar
og persónubundinna eiginleika
hans, að vafasamt sé hvort skýrslur
frá þeim tíma um yfirheyrslur yfir
honum hjá lögreglu og fyrir dómi
hafi haft nokkurt sönnunargildi.
Til marks um slæma andlega
heilsu hans megi nefna tvær sjálfs-
vígstilraunir á þessum tíma og
framburð hans um að hafa orðið
tveimur mönnum til viðbótar að
bana og að amma hans hafi tekið
þátt í að hluta annað líkið í sundur.
Í dómi Hæstaréttar sé ekki vikið að
áhrifum fjölmargra, mótsagna-
kenndra og ólíkindalegra fram-
burða Kristjáns og bágborins and-
legs ástands hans á mat á
trúverðugleika framburða hans.
Virðist hann ekki hafa fengið að
njóta þess vafa sem að þessu leyti
var til staðar um sönnunargildi
játninga hans.
Kristján Viðar Viðarsson
Vafasamt að yfirheyrslur
hafi haft sönnunargildi
Endurupptökunefnd telur að fullnægt sé skil-
yrðum laga um að dómur yfir Sævari Marinó
Ciesielski, hvað varðar sakfellingu fyrir tvö
manndráp af gáleysi, sé tekinn til meðferðar og
dómsuppsögu að nýju í Hæstarétti.
Nefndin féllst hins vegar ekki á að sakfelling
Sævars fyrir rangar sakargiftir yrði tekin til
meðferðar að nýju.
Sævar var árið 1980 í Hæstarétti dæmdur
fyrir að hafa, ásamt öðrum, orðið Guðmundi
Einarssyni að bana að Hamarsbraut 11 í Hafn-
arfirði 27. janúar 1974 og fyrir að hafa, ásamt
öðrum, aðfaranótt 20. nóvember 1974 orðið
Geirfinni Einarssyni að bana í Dráttarbrautinni
í Keflavík.
Þá var Sævar dæmdur fyrir að hafa á árinu
1976, ásamt öðrum, gerst sekur um rangar
sakargiftir með því að bera á fjóra nafngreinda
menn, að þeir hefðu átt hlut að dauða Geirfinns.
Sævar var jafnframt dæmdur fyrir þjófnaði,
áfengislagabrot, skjalafals, fjársvik og fíkni-
efnalagabrot. Ekki var óskað endurupptöku
dóms Hæstaréttar hvað það varðaði. Sævar var
dæmdur í 17 ára óskilorðsbundið fangelsi. Erf-
ingjar hans fóru fram á endurupptöku dómsins,
en Sævar lést árið 2011.
Í úrskurði endurupptökunefndar segir m.a.
að vissulega hafi legið fyrir ýmsar sterkar vís-
bendingar um að framburðir Sævars og ann-
arra dómfelldu um aðild þeirra að hvarfi Geir-
finns Einarssonar hafi átt við rök að styðjast.
Hafa verði í huga að almennt séð verði að telja
ólíklegt að svo margir einstaklingar játi rang-
lega aðild að atlögu að manni sem leitt hafi
hann til dauða og að tvö vitni beri ranglega á
sama veg.
En endurupptökunefnd telur að í ljósi þess að
Sævar hvarf fyrir dómi frá játningu sinni hafi
skort á að hann hafi fengið að njóta þess vafa
sem ónákvæm skráning, þess sem gerðist í yfir-
heyrslum yfir dómfelldu öllum hjá lögreglu og
skortur á skýrslum um fjölmargar yfirheyrslur,
viðtöl og samprófanir, skapaði um rannsóknar-
aðferðir og um þróun framburða. Fjölmargar
og ósamrýmanlegar frásagnir dómfelldu og
vitna af meintri atburðarás og fjöldi ein-
staklinga og bifreiða sem nefnd voru til sög-
unnar, hafi gefið tilefni til að draga trúverð-
ugleika framburða þeirra í heild í efa.
Þá þykja sterkar vísbendingar vera fram
komnar um að framburðir einstaka dómfelldu
og vitna í mörgum og löngum yfirheyrslum
hafi, fyrir tilstuðlan rannsóknarmanna, litað
framburði annarra dómfelldu og ásamt harð-
neskjulegri einangrun haft áhrif á framburði
þeirra allra.
Endurkröfunefnd ákvað að þóknun Lúðvíks
Bergvinssonar héraðsdómslögmanns, sem var
talsmaður erfingja Sævars, skyldi vera
12.276.000 krónur og greiðast úr ríkissjóði.
Sævar Marinó Ciesielski
Harðneskjuleg einangrun hafði áhrif
Endurupptaka í Guðmundar- og Geirfinnsmáli