Morgunblaðið - 01.04.2017, Blaðsíða 29

29
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. APRÍL 2017
Á norðurslóðum Skúta á siglingu um Scoresbysund, sem er lengsti fjörður í heimi og nær 350 km inn í austurströnd Grænlands. Hann er kenndur við skoska hvalveiðimanninn William Scoresby.
RAX
Samfélög á norður-
slóðum hafa dafnað vel
á undanförnum árum.
Það blasir ekki endi-
lega við öllum, en lífs-
gæði, atvinnumögu-
leikar og
efnahagslegur upp-
gangur er mikill á
svæðinu. Sá mynd-
arlegi hagvöxtur sem
mælist, ekki síst fyrir tilstilli tækni-
framfara og fjárfestinga í innviðum,
mun að öllum líkindum haldast hár
næstu áratugi.
Uppbygging innviða er grundvöll-
ur hagsældar. Norðurslóðir eru gríð-
arlega ríkar af náttúruauðlindum,
allt að 20% af heild, en á sama tíma
hafa hinar dreifðu byggðir fjögurra
milljóna íbúa svæðisins þörf fyrir
frekari innviðauppbyggingu.
Norður-Íshafið, langsmæsta og
grynnsta úthafið, tengir saman Asíu,
Evrópu og Norður-Ameríku, en um
90% af alþjóðaviðskiptum fara fram
á norðurhveli jarðar milli þessara
þriggja heimsálfa. Með flutn-
ingaleiðum um norðurslóðir geta
stærstu heimsálfurnar nálgast hver
aðra á hagkvæman hátt, minnkað út-
blástur gróðurhúsalofttegunda, bætt
aðgengi íbúa norðursins að innviðum
og almennt minnkað sóun. Þetta eru
sameiginlegir hagsmunir fjölmenn-
ustu svæða heims og þeirra fámenn-
ustu.
Ísland er dæmi um þessar hröðu
breytingar enda sjáum við hér mik-
inn hagvöxt, ekki síst vegna fjölg-
unar ferðamanna til landsins, í kjöl-
far bættra samgangna.
Fjárfestingarþörf í innviðum hér á
landi er yfir 5 milljarðar Bandaríkja-
dala næsta áratuginn eða talsvert
hærri fjárhæð en sem samsvarar
bókfærðu virði allra þriggja stærstu
viðskiptabanka landsins. Fyrir norð-
urslóðir í heild sinni er þessi upphæð
mun hærri, en bandaríska fjárfest-
ingarsjóðurinn Guggenheim Part-
ners hefur áætlað að á næstu 15 ár-
um sé innviðauppbyggingarþörf
norðurslóða yfir 1.000 milljarðar
dala.
Miklu skiptir að uppbyggingin sé
ábyrg. Fyrir ári komu út vinnu-
reglur um fjárfestingar á norð-
urslóðum (e. Arctic Investment
Protocol) í samráði við breiðan hóp
hagsmunaaðila, s.s. umhverf-
issamtök, fyrirtæki, stjórnvöld og
frumbyggja, en þær taka mið af þró-
unarmarkmiðum Sameinuðu þjóð-
anna.
Þar sem bann ríkir um vinnslu olíu
og gass innan Alaska og Norður-
Kanada er líklegt að uppbygging á
norðurslóðum Norður-Ameríku
muni sitja á hakanum, en á meðan er
vöxtur á norðurslóðum Evrópu og
Asíu stöðugur og blómstrar á til-
teknum svæðum.
Silkileiðin og norðurslóðir
Rússland hefur séð mestan vöxt
þegar kemur að innviðauppbyggingu
á norðurslóðum. Þar skiptir miklu
áætlun Kína um „nýja silkileið“ (e.
Belt and Road Initiative), sem er
hluti af 5 trilljón dala innviða-
uppbyggingu á milli Asíu og Evrópu.
Til samanburðar má nefna að Mars-
hall-áætlunin sem endurbyggði inn-
viði Evrópu eftir seinni heimsstyrj-
öldina var um 120 milljarðar dala á
núvirði, eða 2,5% af núverandi áætl-
un um uppbyggingu innviða Evrópu
og Asíu.
Forseti Kína, Xi Jinping, kynnti
fyrst „nýju silkileiðina“ í september
2013 í opinberri heimsókn til Kazak-
hstan. Nú þremur og hálfu ári seinna
telja samstarfsríki áætlunarinnar yf-
ir 65 ríki, með samanlagðan mann-
fjölda um 4,4 milljarða manns og
30% af vergri landsframleiðslu
heimsins. Ráðgjafafyrirtækið PWC
hefur áætlað að verðmæti verkefna
tengdra áætluninni árið 2016 hafi
verið rétt undir 500 milljörðum dala.
Fyrsta fjárfestingin tengd „nýju
silkileiðinni“ á norðurslóðum hófst í
desember 2015 með fjárfestingu í 27
milljarða dala Yamal LNG-
gasverkefninu við strendur Síberíu.
Yamal LNG er algjört tímamóta-
verkefni fyrir flutninga, innviða-
uppbyggingu og auðlindanýtingu á
norðurslóðum. Kínversk félög fara
þar með 29,9% eignarhlut. Aðrir
hluthafar eru franska olíufélagið To-
tal (20%) og rússneska Novatek
(50,1%), en fjármögnun Yamal LNG-
verkefnisins er jafnframt bundin við
lánasamninga að verðmæti yfir $12
milljarða dala við kínverska þróun-
arbankann (e. China Development
Bank) og kínverska útflutnings-
innflutningsbankann (e. Export-
Import Bank of China).
Yamal LNG-verkefnið er stærsta
einstaka framtaksfjárfestingin á
norðurslóðum og er stór ástæða þess
að met skipaflutningar voru um
Norður-Íshaf við Rússlandsstrendur
í fyrra. Verkefnið hefur jafnframt
knúið áfram frekari innviða-
uppbyggingu á svæðinu, m.a. 3 millj-
arða dala járnbrautarverkefni sem
tengir Sabettahöfn við evróasíska
járnbrautarkerfið og var valið inn-
viðaverkefni ársins 2016 í Rússlandi.
Norðurlöndin
og uppbygging innviða
Norðurlöndin eru ekki þátttak-
endur í „nýju silkileiðinni“ sem
stendur, en öll voru þau þó á meðal
stofnaðila asíska innviðafjárfesting-
arbankans (e. Asian Infrastructure
Investment Bank), sem er hluti af
áætluninni, árið 2015. Ísland hefur
verið í forystusæti Norðurlandanna í
norðurslóðasamtarfi við Kína hingað
til, með tvíhliða rammasamningi um
samstarf um málefni norðurslóða frá
apríl 2012 út frá vísindasamstarfi og
viðskiptasamningum fyrirtækja á
sviði orkumála og flutninga.
„Nýja silkileiðin“ var á dagskrá á
nýlegum fundi finnska utanrík-
isráðherrans í Peking. Finnar sem
fara með formennsku norðurskauts-
ráðsins næstu tvö árin, hafa lagt
mikla áherslu á uppbyggingu járn-
brautarkerfis sem tengir meginland
Evrópu við Norður-Íshafið auk þess
sem rúmlega 1 milljarðs dala fjár-
festing kínverska félagsins Kaida í
lífdísilolíuverksmiðju í Kemi í Norð-
ur-Finnlandi hefur vakið athygli.
Tvíhliða samstarf á milli Kína og
Noregs aftur er komið í eðlilegt horf
eftir sex ára frost. Framundan í Nor-
egi eru fjármagnsfrek verkefni í olíu-
og gasvinnslu en til stendur að bora
nyrstu holu heims um 450 km norður
af landamærum Noregs og Rúss-
lands í sumar. Norðmenn hafa misst
af dýrmætum tækifærum tengdum
ferðamennsku og útflutningi sjáv-
arfangs til Kína síðustu sex ár. Sam-
starf Noregs og Kína er því að fara
að stóraukast. Eins má ætla að sam-
starf Kína og Grænlands vaxi mjög.
Norðurslóðasvæði Norður-
landanna hafa mikil tækifæri til
vaxtar. Staða okkar mitt á milli
stærstu efnahagsvelda heims setur
okkur í þá eftirsóknarverðu stöðu að
geta litið suður til Evrópu, vestur til
Norður-Ameríku og austur til Asíu
eftir samstarfsaðilum til innviða-
uppbyggingar svæðisins. Það er rök-
rétt að „nýja silkileiðin“ verði hluti af
þeim áformum og framkvæmdum
sem framundan eru.
„Nýja silkileiðin“ teygir sig sífellt
lengra inn í Evrópu, líkt og samstarf
Kína við ríki Evrópu á sviði járn-
brautarflutninga. Til að fjármagna
uppbygginguna var settur á stofn
$11 milljarða dala fjárfesting-
arsjóður af stærsta viðskiptabanka
Kína, Industrial and Commercial
Bank of China (ICBC) í nóvember.
Ísland er í lykilstöðu til þátttöku í
„nýju silkileiðinni“ með tilheyrandi
ágóða af innviðauppbyggingu og við-
skiptatengslum á þau svæði í heim-
inum sem munu vaxa mest. Hingað
til hefur Ísland verið leiðandi í vís-
inda- og viðskiptasamtarfi við Kína,
en hin löndin á Norðurlöndum hafa
nú tekið frumkvæðið og spurning
hvort Ísland hafi tekið upplýsta
ákvörðun um að sitja hjá í þessum
stóru málum.
Eftir Heiðar Guð-
jónsson og Egil Þór
Níelsson
» Staða okkar mitt á
milli stærstu efna-
hagsvelda heims setur
okkur í þá eftirsókn-
arverðu stöðu að geta
litið suður til Evrópu,
vestur til Norður-
Ameríku og austur til
Asíu eftir samstarfs-
aðilum til innviða-
uppbyggingar svæð-
isins.
Egill Þór Níelsson
Heiðar er stjórnarformaður við-
skiptaráðs norðurslóða, Eykon og
Fjarskipta. Egill Þór er fram-
kvæmdastjóri Kínversk-norrænu
norðurslóðamiðstöðvarinnar og gisti-
fræðimaður við Heimskautastofnun
Kína.
Innviðir, norðurslóðir og Kína
Heiðar Guðjónsson