Morgunblaðið - 19.05.2017, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. MAÍ 2017
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Kosið verðurtil forsetaÍrans í dag.
Í framboði eru
fjórir karlmenn,
sem klerkaráðið
samþykkti, af þeim 1.600 sem
buðu sig fram. Kosið er þar til
einn frambjóðandi fær meiri-
hluta, sem þýðir að líklega
verður að halda aðra umferð
milli tveggja efstu síðar í mán-
uðinum. Hafa verður í huga
þegar rætt er um kosningar í
Íran að það er í meira lagi ófull-
komið lýðræði þegar frambjóð-
endur þurfa að komast í gegn-
um nálarauga hinna ókjörnu
klerka áður en kosið er, en end-
anlegt vald í Íran hvílir allt á
herðum æðsta klerksins
Khamenei og kosningarnar
segja því takmarkaðri sögu en
víðast hvar.
Ekki þar með sagt að kosn-
ingarnar skipti ekki neinu máli.
Hinn „hófsami“ Hassan Rouh-
ani, sem nú gegnir forsetaemb-
ættinu, hefur náð að breyta
stöðu Írans í heiminum mun
meira en íhaldssamari fyrir-
rennarar hans. Það var ekki
síst Rouhani að þakka – eða
kenna, eftir því hvernig litið er
á málin – að það tókst að semja
um kjarnorkuvopnaáætlun Ír-
ans, sem aftur leiddi til þess að
flestum af refsiaðgerðum gegn
landinu var aflétt.
Helsti andstæðingur Rouh-
anis í kosningum er harðlínu-
klerkurinn Ebrahem Raisi. Sá
hefur byggt kosningabaráttu
sína á því að efnahagurinn hafi
ekki risið nógu hratt upp eftir
að refsiaðgerðunum var aflétt,
sem og að Íranir hafi ekki ýtt
nógu fast á eftir því að alþjóða-
samfélagið aflétti því sem eftir
er af þvingunarúrræðum sín-
um. Talið er að Raisi vilji nota
forsetaembættið
sem stökkpall upp í
embætti æðsta
klerks, en líkur
standa til að valinn
verði eftirmaður
Khamenei á næstu árum.
Sá sem heldur á forsetaemb-
ættinu þegar sú stund kemur
gæti haft víðtæk áhrif á þróun
Írans og klerkaveldisins. Nái
Raisi forsetaembættinu gæti
það einnig leitt til þess að Ír-
anar muni ganga harðar fram í
framkvæmd kjarnorkusamn-
ingsins, jafnvel þó að enn sé
ekki fullvíst að þeir séu að
fylgja ákvæðum hans til hins
ýtrasta.
Hugsanlega munu klerkarn-
ir, sem öllu ráða á endanum í
Íran, þó reyna að ýta þeim sem
nær kjöri til þess að viðhalda
hinni bættu stöðu landsins
meðal þjóða heims. Ein vís-
bendingin um það er sú stað-
reynd að framboði Mahmouds
Ahmadinejad, fyrrverandi for-
seta landsins, var hafnað af
klerkunum. Kjör hans hefði lík-
lega hellt olíu á viðkvæman eld.
Fyrir Rouhani yrði það tals-
vert áfall ef hann næði ekki
endurkjöri, í ljósi þess hversu
mjög hann hefur bætt stöðu Ír-
ans gagnvart öðrum þjóðum.
Hin bágborna innri staða
landsins gæti þó enn orðið hon-
um að falli. Ljóst er að næsti
forseti erfir ekki öfundsvert
hlutverk þar: Atvinnuleysi
meðal ungmenna er í hæstu
hæðum og verðbólgudraugur-
inn lætur enn á sér kræla, á
sama tíma og ríkið rekur um
80% af öllum fyrirtækjum.
Hvernig leyst verður úr þeim
vanda er ekki augljóst, sér í
lagi meðan klerkaveldið bælir
niður flestöll skref í frjáls-
ræðisátt.
Munu harðlínumenn
ná aftur forseta-
embættinu í Íran?}
Kosið milli útvalinna
Menn verðasamdauna
ýmsu. Líka með-
höndlun frétta þar
sem tiltekin atriði
eru endurtekin
sem óumdeildur
sannleikur. Hver hefur ekki
horft og hlustað á þann kæk
ónefndrar fréttastofu í aðdrag-
anda eða við úrslit kosninga að
„umbótaflokkarnir“ berjist
fyrir þessu eða hinu eða hafi
farið með sigur af hólmi.
Og hlustandinn samdauna
veit að átt er við vinstriflokk-
ana í viðkomandi landi. Vera
má að innanhússmenn séu
sjálfir orðnir svo samdauna
andanum á vinnustað að þeir
sjái ekkert athugavert við tal
af þessu tagi.
Nú er það lögmæt og eðlileg
afstaða að hafa
ekki sannfæringu
fyrir því að auknar
álögur hins opin-
bera eða aukin rík-
isafskipti séu ekki
til bóta almennt
eða fyrir einstakar þjóðir sér-
staklega. Það er hins vegar
þakkarvert að nú þegar eitt
efnaðasta ríki Suður-Ameríku
er komið á vonarvöl eftir sam-
fellda stjórn þeirra félaga
Hugo Chavez og Nicolas Mad-
uro þá er hætt að minnast á
umbótastjórnir þeirra félaga
sem voru umtalaðar áður. Von-
andi kemur að því að hætt verði
að tala um hið frábæra heil-
brigðiskerfi á Kúbu þar sem
hjúkrunarliðið er sagt vera
með ígildi 10-15 dollara í laun á
mánuði.
Hver ákvað hina dul-
arfullu flokkun
manna í umbóta-
menn og aðra? }
Það er vissulega umbót í máli
M
argir sáu tækifæri í falli við-
skiptabankanna þriggja
haustið 2008. Erlendir vog-
unarsjóðir keyptu kröfur
bankanna á slikk, Evrópusam-
bandssinnar reyndu að nýta sér skyndilegt ör-
yggisleysi þjóðarinnar og örvinglan í hennar
röðum til þess að reyna að framselja fullveldi
hennar til Evrópusambandsins, róttækir
vinstrimenn vildu refsa kjósendum fyrir að
hafa kosið hægrimenn til valda og andstæð-
ingar íslenzku stjórnarskrárinnar reyndu að
koma henni fyrir kattarnef með því að telja
fólki trú um að hún bæri einhvern veginn
ábyrgð á stöðu mála.
Fullyrðingum um meinta ábyrgð stjórnar-
skrárinnar í þessum efnum hefur hins vegar
aldrei fylgt haldbær rökstuðningur. Þar hafa
innihaldslausar upphrópanir verið í aðalhlutverki. Fyrir
vikið er kannski ekki að furða að takmarkaður áhugi hefur
í bezta falli verið á málinu á meðal landsmanna. Sögulega
lítil kosningaþátttakan í ólöglegu stjórnlagaþingskosning-
unum árið 2010 og síðan í ráðgefandi þjóðaratkvæðinu um
tillögu stjórnlagaráðs 2012 eru ágætur vitnisburður í þeim
efnum. Það sama á við um þingkosningarnar 2013 þar sem
flokkar sem lögðu sérstaka áherzlu á að farga lýðveldis-
stjórnarskránni fengu enga fulltrúa kjörna á Alþingi fyrir
utan Pírata sem rétt náðu að fá þingmenn kjörna inn á Al-
þingi með 5,1% atkvæða.
Þess í stað kaus meirihluti kjósenda þá flokka til valda
2013 sem höfðu barizt af krafti gegn aðförinni
að grundvallarlöggjöf landsins, Sjálfstæðis-
flokkinn og Framsóknarflokkinn. Þrátt fyrir í
bezta falli augljóst áhugaleysi þjóðarinnar á
tilrauninni til þess að bylta stjórnarskránni
hefur þó ekki vantað fullyrðingar þess efnis að
um sérstakt áhugamál þjóðarinnar væri að
ræða. Sömu aðilar hafa reyndar á sama tíma
furðað sig á því að þjóðin skuli ekki hafa fjöl-
mennt á Austurvöll til þess að krefjast þess að
grunnlögunum væri kastað fyrir róða. Raun-
veruleikinn er einfaldlega sá að engin almenn
krafa er fyrir hendi um slíkt.
Helzti foringi Pírata kvaddi sér hljóðs á Al-
þingi í vikunni og lýsti því yfir að hún væri búin
að fá nóg. Einhverjir héldu víst að Birgitta
Jónsdóttir væri að tilkynna að hún væri hætt á
Alþingi í ljósi fyrri yfirlýsinga að engum væri
hollt að sitja lengur á þingi en í tvö kjörtímabil en hún hef-
ur setið þar í átta ár. Svo var þó ekki heldur var viðfangs-
efnið sem oft áður ný stjórnarskrá. Sakaði hún Alþingi um
að hafa stöðvað málið. Það kann að vera rétt en hins vegar
er alveg ljóst að þar er þing og þjóð ágætlega samstiga.
Hafi Píratar trú á þessu stefnumáli sínu er þeim vitan-
lega frjálst að berjast fyrir því jafnvel þó að takmarkaður
stuðningur sé við það. Hins vegar verður það seint talin
árangursrík leið að neita að horfast í augu við raunveru-
leikann, ef hann hentar ekki, sem í þessu tilfelli er sá að
stuðningur við það að farga stjórnarskránni er takmark-
aður og fer líklega þverrandi. hjortur@mbl.is
Hjörtur J.
Guðmundsson
Pistill
Byltingin sem aldrei varð
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Alexander G. Kristjánsson
agunnar@mbl.is
Ísland vermir 16. sæti á listaEvrópusamtaka hinsegin fólks(ILGA Europe) um rétt-indastöðu hinsegin fólks innan
álfunnar. Það er afturför frá því í
fyrra er Ísland var í 14. sæti. Al-
þjóðadagur gegn fordómum í garð
samkynhneigðra, tvíkynhneigðra og
transfólks var
haldinn hátíðleg-
ur í fyrradag, 17.
maí, og af því til-
efni gáfu Evrópu-
samtökin út ár-
lega skýrslu um
stöðu og réttindi
hinsegin fólks í
Evrópu.
Helga Bald-
vins Bjargar-
dóttir, framkvæmdastjóri Samtak-
anna ’78, hagsmunasamtaka hinsegin
fólks á Íslandi, hefur áhyggjur af
stöðunni. Hún segir umræðu um jafn-
réttismál á Íslandi oft einskorðast um
of við jafnrétti kynjanna en jafnrétti
óháð kynhneigð, kynvitund og kyn-
einkennum fái minni athygli. Fyrir
Alþingi liggur frumvarp Þorsteins
Víglundssonar, félags- og jafnrétt-
ismálaráðherra, um bann við mis-
munun og tekur það meðal annars til
kynvitundar. Helga segir að hér sé
um lítið skref að ræða, þó það sé
vissulega mikilvægt, en frumvarpið
tekur eingöngu til mismununar á
vinnumarkaði.
Kynleiðrétting meðhöndluð
sem geðsjúkdómur
Réttindi transfólks eru einnig til
umfjöllunar í skýrslunni. Þar er þeim
tilmælum beint til stjórnvalda að þau
uppfæri það ferli sem fólk þarf að
ganga í gegnum til þess að fá leiðrétt-
ingu á kyni viðurkennda af hinu opin-
bera. Nú á dögum gera stjórnvöld þá
kröfu að þau sem vilja leiðrétta kyn
sitt gangist undir 18 mánaða sál-
fræðimeðferð og fái sjúkdómsgrein-
ingu líkt og um geðsjúkdóm sé að
ræða. Að henni lokinni tekur við
hormónameðferð og er hún forsenda
opinberrar viðurkenningar. Þessu
vilja samtökin fá breytt og að sann-
færing þess sem vill leiðrétta kyn sitt
sé höfð í forgrunni. Vinna við samn-
ingu nýs frumvarps um réttindi
trans- og intersexfólks er langt komin
í velferðarráðuneytinu og bindur
Helga miklar vonir við það frumvarp.
Fjárframlög til Samtakanna ’78
hafa staðið í stað að krónutölu síðustu
tíu árin. Slíkt jafngildir 40% niður-
skurði að raunvirði og hefur hann
haft mikil áhrif á starfsemi samtak-
anna. Undanfarin ár hafa samtökin
haldið úti hinsegin félagsmiðstöð þar
sem ungt fólk fær tækifæri til að hitta
aðra í sömu stöðu og deila upplifun-
um.
„Við erum rosalega stolt af
þessu verkefni,“ segir Helga. „Við
fengum fagmenntaðan frístundaleið-
beinanda til að halda utan um starfið
og bara við það að hafa svona fag-
manneskju þrefaldaðist aðsókn ung-
liða.“ Frístundamiðstöðinni er haldið
úti með tímabundnum styrk frá borg-
inni en hann rennur út í vor. Vonir
standa til að það takist að semja um
rekstrargrundvöll félagsmiðstöðvar-
innar til framtíðar fyrir þann tíma.
María Helga Guðmundsdóttir, for-
maður Samtakanna ’78, segir að þau
séu nánast að öllu leyti rekin í sjálf-
boðavinnu. „Við erum alltaf í óvissu
um hvort fólk geti tekið að sér verk-
efni launalaust til að halda grunn-
stoðum í starfseminni gangandi.“
Sum verkefni séu þó þess eðlis
að ekki sé hægt að fela þau sjálfboða-
liðum. Þar má nefna fyrrnefnda fé-
lagsmiðstöð og einnig umfangsmikla
ráðgjöf sem samtökin bjóða upp á
fyrir hinsegin fólk og ættingja þess.
Fjárskorturinn hefur einnig gert
samtökunum erfitt fyrir að taka að
sér ný og aðkallandi verkefni, til
dæmis hafa samtökin átt í erfið-
leikum með að sinna hinsegin hæl-
isleitendum en María segir að þeir
leiti í miklum mæli til samtakanna.
Hinsegin mannrétt-
indum ábótavant
Staða hinsegin fólks
í Evrópu
Einkunn á skalanum 0% (gróf
mannréttindabrot) til 100%
(full virðing fyrir mannréttindum)
6%
47%
78%
60%
68%
33%
76%
67%
69%
52%
71%
54%
18%
17%
19%
21%
23%
9%
27%
31%
56%
13%
68%
29%
26%
45%
47%
Heimild: RainbowEurope
100%
0%
Regnbogakortið er unnið upp úr skýrslu Evrópusamtaka hinsegin fólks á
stöðu hinsegin fólks í álfunni. Hverju landi er gefin einkunn á bilinu 0 til
100%, þar sem núll táknar gróf mannréttindabrot en 100% fullkomna
virðingu fyrir mannréttindum hinsegin fólks.
Malta trónir á toppi listans í ár með einkunnina 88% en þar á eftir
koma Norðmenn með 77%. Norðurlöndin raða sér ofarlega á listann en
Ísland er þeirra neðst með 47% í 16. sæti.
Verst er staða hinsegin fólks í Aserbaídsjan, sem fær einkunnina 4%,
en litlu skárri í Rússlandi, Armeníu og Tyrklandi.
Regnbogakortið
MALTA Á TOPPNUM
Helga Baldvins
Bjargardóttir