Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2012, Qupperneq 20

19QORLORTORSUAQ: FORNLEIFARANNSÓKNIR Í VATNAHVERFI
græfu holur án þess að skrá það nokkurs staðar hjá sér. Ef til vill grófu Inúítar
þessa skurði en regluleg lögun þeirra bendir þó frekar til að þeir séu ummerki
fornleifarannsókna. Nokkrir aðrir skurðir voru skráðir og vegna óreglulegrar
lögunar er sennilegt að þeir séu eftir Inúíta sem grófu í bæjarhólinn í leit að
járni og öðru sem nýtilegt væri.
Við upphaf fornleifarannsóknarinnar var ljóst að bæjarstæðið hafði orðið
fyrir skemmdum vegna rofs og þá sérstaklega vatns. Líklegt er að fljótlega eftir
að byggingarnar hrundu hafi vatn flætt yfir svæðið og virðist þetta ekki hafa
verið einn einstakur atburður heldur tveir eða jafnvel fleiri. Sökudólgurinn
er jökuláin fyrir norðan bæjarstæðið sem hefur a.m.k. einu sinni á síðustu
áratugum flætt yfir dalinn í vatnavöxtum að vori. Víxlverkandi áhrif vatns og
frosts hafa í gegnum tíðina valdið talsverðum skemmdum á byggingum og
gripum.
Á síðasta búsetuskeiði á Ø74 var reist sel á bæjarstæðinu. Selið var byggt
úr grjóti og samanstóð af einni stórri byggingu sem samnýtti norðurlangvegg
eldri byggingarinnar. Í suðausturhluta byggingarinnar var eldstæði og í
austurenda hennar var flet fyrir þá sem dvöldu í selinu. Ekki fundust margir
gripir í yngra búsetuskeiðinu en sel í búskap norrænna manna voru til
ýmissa nota, allt eftir þeim búskap sem lögð var áhersla á. Dæmi á Íslandi
og Grænlandi eru um kúasel, fjársel og jafnvel sel sem sérhæfðu sig í gæslu
hrúta.18 Líklegt er að selið í Qorlortorsuaq hafi verið sérhæft í fjárbúskap og
benda uppgraftrargögnin til þess, þá sérstaklega beinasafnið úr öskuhaugnum
frá yngra búsetuskeiðinu. Hátt hlutfall beina úr kindum og geitum benda
til sérhæfingar í fjárbúskap.19 Árið 2007 var grafið upp sel í Hrútey í
Mjóafirði í Ísafjarðardjúpi sem sennilega var sérhæft í hrútagæslu samkvæmt
heimildum.20 Selið í Hrútey er þó nokkuð líkt selinu á Ø74 hvað varðar
stærð og byggingaraðferð, bæði selin eru byggð úr grjóti, sporöskjulaga og
um 10 metra löng.
Við upphaf búsetu á Ø74 var sennilega reistur einn langur skáli sem síðar
var skipt upp í þrjú herbergi. Tvö önnur herbergi bættust svo við er fram liðu
stundir en uppgraftrargögnin geta ekki sýnt hvenær á búsetutímabilinu það
var.21 Íbúar bæjarins hafa fyrst og fremst notað herbergi 2, 3 og 4. Herbergi 2
var eldhús, herbergi 3 svefn- og vinnustaður og svo herbergi 4 sem var vefstofa.
Uppgraftrargögnin bentu til þess að herbergi 1 og 5 hafi verið geymslur.22
Því miður gafst ekki tími til að kanna herbergi 6 og er því allsendis óvíst
um notkun þess. Veggir bæjarins voru byggðir úr torfi og grjóti og kann
hann að hafa verið þiljaður að innan, að minnsta kosti að hluta til, þar sem
viðarleifar fundust meðfram veggjum í herbergi 3. Kolefnisgreiningar bæði