Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2012, Page 73

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS72
frekar væri hægt að greina mun á náttúrulegum ójöfnum og þeim manngerðu,
enda eykur greining loftmynda í þrívídd til muna möguleika og áreiðanleika
landgreiningar.34
Möguleikar innrauðra loftmynda til túlkunar á hlutverki fornleifa
Innrauðar loftmyndir gefa ýmsa möguleika og er áhugavert að skoða
nytsemi þeirra við að ákvarða hlutverk rústa út frá jákvæðum og neikvæðum
ummerkjum. Þó að aldrei sé hægt að fá hlutverkið staðfest nema með
uppgreftri er túlkunin byggð á vísindalegum aðferðum. Vitað er með
nokkurri vissu hvernig mismunandi ummerki verða til og við hvernig
aðstæður þau myndast.35 Þessar hugmyndir er svo hægt að hrekja eða staðfesta
með uppgreftri. Neikvæð ummerki koma oftast fram ef rústir eru hlaðnar úr
grjóti eða ef um er að ræða steinstétt eða steingólf. Stór hluti allra íslenska
fornleifa eru grjót- og torfhlaðnar36 og hið sama á við um fornleifar sem
skoðaðar voru í þessari rannsókn í Austur- og Vesturdal. Neikvæð ummerki
eru mun algengari en þau jákvæðu. Jákvæð ummerki koma fram ef jarðvegur
er djúpur, rakur eða næringarríkur.37 Nóg er af næringarefnum í úrgangi
dýra og því koma fram jákvæð ummerki eftir ýmiskonar gripahús, hvort sem
um er að ræða fjárhús, hesthús, réttir eða gerði. Torf er einnig mjög lífrænt og
því skilja íveruhús byggð úr torfi einungis eftir sig jákvæð ummerki. Ef þau
eru einnig byggð út grjóti verða neikvæð ummerki mun sterkari og þá koma
fram skýrar veggjalínur. Gólf í íveruhúsum verða hins vegar oft mjög jákvæð
á myndum, enda safnast lífrænar leifar fyrir í gólfum.
Kirkjur eða bænhús voru á nokkrum stöðum í Austur- og Vesturdal.
Kirkjum fylgir oftast grafreitur og grafreitir ættu að sjást á innrauðum
myndum, sérstaklega ef mikið hefur verið grafið í garðinum á löngum tíma.
Hins vegar virðist það ekki alltaf vera raunin líkt og kom fram á Goðdölum
(mynd 15) og gæti ástæðan verið sú að lítið hafi verið grafið í kirkjugarðinum
og því séu ekki nægar lífrænar leifar til þess að vega upp á móti þurrum
jarðvegi. Sama virðist gilda um kumlateiga. Á Ófriðarstöðum í Austurdal
og Þorljótsstöðum í Vesturdal koma fram heimildir um forna grafreiti þar
sem mannabein hafa komið upp á öldum áður og eitthvert haugfé.38 Á
þessum stöðum gæti verið um kumlateiga að ræða. Hins vegar sáust engin
ummerki um teigana á loftmyndunum þrátt fyrir nokkra leit. Vera má að
með nákvæmari staðsetningu væri hægt að sjá einhver merki á loftmyndum.
Áhugavert gæti verið að skoða það í framtíðinni enda gæti komið sér vel að
geta fundið kuml eða kumlateiga á loftmyndum.