Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2012, Page 82

ADOLF FRIÐRIKSSON
KUMLIN Í SALTVÍK
Í doktorsritgerð Kristjáns Eldjárns, Kumlum og haugfé úr heiðnum sið á
Íslandi, var birt „Kumlatal“, sem innihélt allar helstu upplýsingar um þau
kuml sem fundist höfðu fram til ársins 1956. Eftir útkomu bókarinnar voru
nýir kumlfundir birtir í Árbókinni, með sama sniði og um þá var fjallað í
Kumlum og haugfé. Ritgerðin var endurútgefin árið 2000 og við hana aukið
kumlfundum frá 1957-19991. Enn hafa fundist kuml eftir aldamótin og fer
vel á því að lesendum Árbókar séu flutt tíðindi af þeim. Í þessari grein verður
skýrt frá fyrsta fundinum á nýrri öld, stað sem fannst við kumlaleit í landi
Saltvíkur í í gamla Reykjahreppi í Suður-Þingeyjarsýslu árið 2003.2
Sumurin 2003 og 2004 voru rannsakaðar tvær grafir í landi Saltvíkur.
Saltvík er á milli Húsavíkurbæjar að norðan en Laxamýrar að sunnan og
er nyrsta jörðin í gamla Reykjahreppi í Suður-Þingeyjarsýslu. Undir lok
síðustu aldar var hún keypt undir Húsavík og tilheyrir nú sveitar félaginu
Norðurþingi. Bærinn Saltvík stendur ofarlega í aflíðandi brekku sem nær frá
rótum Saltvíkurhnúka að samnefndri vík við sjóinn. Við fornleifa skráningu
í Reykjahreppi fann Birna Lárusdóttir leifar fornbýla á tveimur stöðum
sunnarlega í landi Saltvíkur, í brekkunni ofan þjóðvegar3. Við athuganir
höfundar á þeim slóðum í Saltvík árið 2002 var gengið fram á stað með
eftirtektarverðum ummerkjum: tvær aflangar dældir, sem sneru eins við
áttum (N-S) og minntu mjög á raskaðar forngrafir er skoðaðar hafa verið á
þekktum kumlstöðum víða um land. Staðurinn er suðvestantil uppi á lágum
en breiðum hól í hrísmó, um 650 m suður frá Saltvíkurbæ. Hóllinn er um
80 m yfir sjávarmáli, og norðvestan til á honum er áberandi fuglaþúfa. Ekki
er kunnugt um nafn á hólnum, en á þessum slóðum á að vera Einbúi og um
hann segir í örnefnaskrá „… þar á að vera grafið gull en má ekki grafa því þá
stendur bærinn í björtu báli. Sést fyrir uppgreftri.“4
Þessi athugun var liður í stærri rannsókn á staðfræði kumla. Við nákvæma
kortlagningu kumla á landinu hefur komið í ljós að algengast er að þau