Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2012, Side 97

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS96
og framsetningu á sýningum og, það sem er ekki síður mikilvægt, að söfnin
kæmu ekki nægilega vel til móts við vaxandi straum ferðamanna erlendis frá.
Gagnrýnin var hins vegar sjaldan sett fram með beinum hætti á opinberum
vettvangi, en hún sést ef rýnt er í breytingar sem innleiddar voru með nýrri
menningarpólitík. Það er aðallega tvennt sem ýtti undir endurnýjuð kynni
Íslendinga við eigin etnógrafíu. Annars vegar skýrsla menntamálaráðherra
sem nefndist Menningartengd ferðaþjónusta (2001) og hins vegar svokallaðir
menningasamningar.
Pólitísk etnógrafía
Skýrslunni Menningartengd ferðaþjónusta var ætlað að marka stefnu í því
hvernig tvinna ætti saman „það sérstaka svipmót, sem þjóðin hefur komið
sér upp á rúmlega þúsund árum [og] litast af hnattrænni stöðu landsins“27
við ferðaþjónustu. Litið var svo á að „svipmótið“ væri verðmæti og var
í skýrslunni leitast við að móta tillögur um hvernig hægt væri að koma
því á framfæri. Í skýrslunni er sögu Íslendinga skipt niður í þrjú afmörkuð
tímabil; Upplýsingasamfélag miðalda 870-1400, Undanhald og endurreisn
1400-1900, og Nútímamenningu Íslendinga. Hvert tímabil fær sérstaka
umfjöllun og eru lagðar til nýjar áherslur í miðlun á íslenskri menningu.
Sem dæmi er lagt til að frásagnarlist Íslendingasagna og fjölbreytileika
mannlífsins á tímabilinu 870-1400 verði gerð betri skil og það kynnt með
leikrænum og tónlistarlegum hætti. Fyrir tímabilið 1400-1900 er lagt til
að söfn vinni markvissar með sérþekkingu starfsmanna og að þeir einbeiti
sér að afmarkaðri menningu hvers svæðis fyrir sig eins og bókmenntum,
vesturferðum, göldrum, afskekktum byggðum, atvinnusögu og tónlist.
Í kaflanum um nútímamenningu Íslendinga er svo lagt til að tengslum
Íslendinga við náttúruna, leiðum sem þeir hafa farið í sambýli sínu við hana
og hvernig þeir hafa tileinkað sér erlenda menningastrauma á tímabilinu sé
miðlað til ferðamanna. Í skýrslunni er sérstaklega vikið að því að nauðsynlegt
sé að „tryggja sem mest svigrúm og frelsi þeim, sem áhuga hafa á að standa
að uppbyggingu og rekstri safna.“28
Umræddri skýrslu var svo fylgt fast eftir með menningarsamningum
sem ríkið gerði við sveitarfélög og höfðu átt sér nokkurn aðdraganda.
Undirbúningurinn að samingunum byrjaði í upphafi tíunda áratugarins, en
ríkisstjórnin hafði þá stefnt saman aðilum á menningarsviðinu með sérstökum
ráðstefnum til að ræða aukna samvinnu stofnana og einstaklinga. Sérstök
þing voru haldin allt frá 1991 þar sem rætt var um menningarmál með