Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2012, Side 107

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS106
að sækja í samtímanum. Sauðfjárrækt er ennþá stunduð, en umfjöllun safna
um afurðir sauðkindarinnar og þá menningu sem hefur orðið til í kringum
atvinnugreinina hefur hins vegar að mestu leyti takmarkast við fortíðina.
Hið sama má segja um Draugasetrið og Spákonuhof, en á þeim stöðum er
einnig fjallað um viðfangsefnin með það í huga að þau séu enn til staðar í
íslenskri menningu. Að endingu er svo mikilvægt að benda á hvernig setrin
gera sér mat úr þeirri óáþreifanlegu menningu sem einkennir bæði liðna
tíð og samtímann og fengið hefur lægri stöðu innan opinberrar menningar.
Hefur það löngum einkennt hefðbundnari safnastofnanir að á grundvelli
söfnunar á efnisminjum hefur óáþreifanlegum minjum eins og frásögnum
verið minna sinnt. Sauðfjársetrið, Draugasetrið og Spákonuhof nálgast íslenska
menningu með það að markmiði að hefja til vegs og virðingar þætti sem
voru mikilvægir og fyrirferðamiklir fyrr á tímum, en auk þess gera þau að því
skóna að þeir þættir séu síst léttvægari en varðveisla á efnislegum minjum var
um miðja 20. öldina.
Að sumu leyti er hér verið að ganga gegn stofnanalegu valdi á því hvað
hefur talist til íslenskrar menningar, en þar hefur kirkjan leikið stórt hlutverk í
því að ákvarða hvers er mikilvægt að minnast á söfnum. Að minnast þess sem
talist hefur tákn um „hið illa“ í íslensku samfélagi eða þess sem talið er að
beri vitni um fáfræði fólks hefur til að mynda ekki þótt verðugt, hvað þá að
setja slíkt fram á sýningum safna. Draugasetrið og Spákonuhof afhjúpa þar með
þann kerfislæga halla sem segja má að hafi einkennt eldri söfn þegar kemur
að söfnun heimilda og sýningum þeirra, þar sem gildismat þeirra hefur gert
lítið úr ótta einstaklinga og einnig menningarframlagi kvenna svo dæmi séu
tekin. Gagnrýnin sem sett hefur verið fram á verkefni af þessu tagi hefur
aðallega beinst að því að verið sé að yfirfæra reynslu fárra yfir á heila þjóð59
og jafnframt að gengið sé þvert á niðurstöður fræðimanna og „alþýðleg
sögusýn“ upphafin.60 Ekki verður þó horft fram hjá því að verkefnin hafa
endurvakið söfnun og framsetningu á etnógrafískum heimildum um íslenska
menningu og samfélag og um leið kallað fram viðbrögð hjá eldri söfnum og
aðstandendum þeirra sem gefið hefur þeim tilefni til þess að endurmeta stöðu
sína og starfsemi. Þessar breytingar haldast í hendur við og eru, að okkar mati,
óaðskiljanlegar frá pólitísku gildismati undanfarinna tveggja áratuga.