Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2012, Síða 155

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS154
að sjá frá löngu liðnum tímum. Nú skyldi aðeins ekið um gamalgróið land
og umferð var ljúflega leyfð af Skúla Lýðssyni á Keldum.
Ferðin var farin þann 13. nóvember í björtu og mildu vetrarveðri. Skammt
framan Keldna var beygt út af þjóðbraut til suðurs og ekið um gamla, rudda
bílabraut, með ofaníburði hér og þar. Hún hlýtur að hafa tengst umferð um
Tunguvað á Rangá á tímabili.Gatan sóttist greitt og landið rétt brosti við
gestum í vetrarblíðunni. Ekið var hjá bæjarstæði Tungu, þar sem gömul garðlög
og tóftir minna á löngu liðið líf og starf. Héðan var hann skammur spölurinn
niður á Fjósaflöt, takmark ferðar. Hér hallar landi af hrauni á jafnsléttu. Djúpir
og breiðir skorningar skilja Fjósaflöt frá heiðinni, hún er skýrt afmörkuð á
allar hliðar. Helga Skúladóttir kennari segir í örnefnaskrá Keldna sem birtist í
Árbók Fornleifafélagsins 1939 að á flötinni sjáist „til mikilla áveituskurða frá
fyrri tíð, - framhald þeirra úr heiðinni.“2 Landslag vísar þó ekki til þess að hér
hafi nokkru sinni orðið komið við áveitu. Miðsvæðis á flötinni eru greinileg
garðlög, í átt til þess að mynda ferhyrning og kunna að tengjast kornrækt
fornaldar. Skammt héðan brottu er örnefnið Akurgerði handan við Stokkalæk.
Bogi ók fram um Fjósaflöt og staðnæmdist nær suðvesturhorni. Þaðan
var fá fótmál að ganga að fornrúst Þórs. Þarna, í uppblásturssárinu á blábrún
Rangár bakka, er dálítil breiða af aðfluttum bláhellum og hraunmolum, engar
manna minjar aðrar. Breiðan er um 40m2 og samsvarar einum húsgrunni, forn-
rústin hefur að öðru smátt og smátt hrapað niður fyrir bakkann. Ljósa kolan er
í dag eina vitnið um það að þarna var mannabústaður. Bæjarstæðið hefur verið
fagurt, hátt hafið yfir straumvatnið tæra, Rangá, og líklega hefur vatns vegurinn
legið niður í hana. Til suðurs lokast sjónhringur af Vatns dals fjalli og Vallar króki
í Hvol hreppi. Stutt hefur verið á sumum árstímum að leita fiski fangs í Rangá
og Stokka læk. Bogi vísaði mér til forn minja norðar á bakkabrúninni. Þar skjóta
hleðslur upp kolli úr gróinni grund og hleðslu steinar eru í bakkahruninu niður
að ánni. Héðan er hýrt að horfa upp að Tungufossi, Tunguból er í örskots-
fjarlægð og í nánd þess munu enn sjást minjar um stekk Tungubónda.
Í heimför upp eftir heiðinni var dokað við hjá tóftum Tungubæjar sem
var að velli lagður 1876. Þær eru býsna skýrar, samstæð bæjarhús og lítill
heygarður að húsabaki. Stafnþil hefur aðeins verið fyrir bæjardyrum, baðstofa
vestan þeirra með gluggadekki. Austan bæjardyra búr með stefnu frá austri
til vesturs, bak við það eldhús með sömu stefnu og veggur á milli. Smátóft
er vestan húsasamstæðu og allstór kálgarður hefur verið framan bæjar.
Bæjarstæðið er á bakka Rangár og í henni hefur vatnsbólið væntanlega verið.
Niður árinnar lætur hér vel í eyrum. Skúli Guðmundsson hefur byggt fjárhús
við bæjarstæðið, garðahús, hlaðið úr hraungrýti. Veggir standa til muna.