Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2012, Blaðsíða 167

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS166
Þessum bókum hefur verið flett austan frá Lómagnúp, landið allt um
kring að Skeiðarársandi. Ekki einu sinni heldur mörgum sinnum aftur og
aftur. Farið hefur verið yfir Manntals- eða Bændatals- og Gjaldabækur úr
Gullbringu- og Kjósarsýslum frá 1696 allt til aldamótanna síðustu. Þetta
eru góðar bækur og skilmerkilegar. Þá koma skiptabækur Gullbringu- og
Kjósarsýslu frá 1760 til 1900, Ábú endaskrá Skálholtsstiftis 1681, Skjöl um
Gjafakorn á 18. öld, Ministeríalbækur Garðaprestakalls frá 1747 allt til vorra
daga og Húsvitjunarbækur sama prestakalls frá 1820 til 1910. Þrátt fyrir að
bækur þessar eru ekki sem bezt skrifaðar, þá eru þær ágætar og hér vantar
ekkert blað í, hvað þá bók. Þá mætti nefna Ministeríalbækur flestra kirkna
austan frá Mýrdalssandi til Eyjafjarðar. Þá má ekki gleyma Úttektarbókum
Garða- og Bessastaðasókna, eða hins gamla Álftaneshrepps, Garðahrepps
og Hafnarfjarðarkaupstaðar. Skipa skráningar og það sem til hefur náðst af
verzlunarbókum héðan úr Firðinum. Ekki má gleyma Veðmálabókum Sýslanna
frá 1806 til 1910, sem þó eru góðar heimildarbækur um margt sem varðar
bú og bæ fólks og fé Hafnfirðinga. Nær allt það sem hér hefur verið talið eru
skrifaðar heimildir. Kemur þá röðin að prentuðum heimildum. Það er fyrst að
nefna: Íslendingabók, Landnámabók, Annál Flateyjarbókar, Íslenska annála frá
1400 til 1800 og Annál 19. aldar. Þá hefur verið nauðsynlegt að fara í gegnum
Biskupa sögur Jóns Egilssonar, Sýslumannsæfir Boga Benediktssonar, Alþingis-
bækur frá 1580, allt það sem út er komið. Fornbréfabækur frá upphafi til
1550. Yfir réttarbækur þær sem út eru komnar. Þá hefur verið farið í gegnum
Íslenskar æfiskrár, 5 - fimm bindi, Prestatal og prófasta, Guð fræðinga tal, Lög-
fræðinga tal, Verkfræðingatal og Kennaratal. Ættartölubækur ýmsar, svo sem
Bólstaði og Búendur og Sögu Hraunhverfis eftir Guðna prófessor Jónsson og
Bergsætt og nokkrar Árnesingaættir eftir Sigurð E. Hlíðar. Þá hefur ekki verið
hægt að ganga framhjá Sögu Hafnarfjarðar, Minningarriti Flensborgarskóla,
Sögu Eyrarbakka, Sögu Bessastaða, Sögu Jóns Þorkelssonar, skólameistara í
Skálholti, Tímaritið „Ægir“ og síðast en ekki sízt hefur margs verið leitað í
hinni ágætu bók Ferðaminningum Sveinbjarnar ritstjóra Egilssonar, sem er
ein ágætasta heimild um byggðina hér í Firðinum 1870 og þar í kring. Þá
kemur og hér til greina bók Knud Zimsen „Við fjörð og vík.“ Fleira mætti
til tína, en þessum leiðindalestri læt ég nú hætt að sinni.“5
Gísli safnaði sem fyrr segir ógrynni fróðleiks um fólk fyrri tíma, örnefni og
minjar og bjargaði þannig miklum fróðleik frá glötun. Einstaka nú tímamenn
hafa talið Gísla hafa verið „heldur til ónákvæman“ í lýsingum hans miðað
við nú tíma fræðimennsku- og háskóla kröfur.
Hafa ber í huga að sami staður gat heitið fleiri en einu nafni, allt eftir
því hver sagði frá, við hvaða tíma var miðað og í hvaða tilgangi örnefnið
var notað. Þannig voru ekki allir alltaf sammála um nöfnin og vildu jafnvel
stundum halda því fram að annað en þeirra eigin vissa væri ranghermi. Það