Dagblaðið Vísir - DV - 10.11.2017, Qupperneq 60

Helgarblað 10. nóvember 201736 Bækur
F
yrr á árinu kom út ljóðabók­
in Sprungur eftir ljóðskáldið
Jón Örn Loðmfjörð. Undan­
farið hefur Jón getið sér orð
á samfélagsmiðlum og á djamm­
inu sem ljóðagjörningalistamað­
ur og er orðin það stór persóna
að það væri harla ómögulegt að
fjalla um ljóðabókina hans án þess
að minnast á persónu Jóns, eða
Lomma eins og hann kallast á ver­
aldarvefnum. En á rafrænum stöð­
um eins og Facebook og Twitter
leikur ljóðatröllið Lommi lausum
hala með spámannlega sýn að
vopni þar sem hann afhjúpar
klisjukenndan veruleika nútímans
og staðnaða orðræðu hans með
ljóðrænum athugasemdum og
endurteknum spurningum eins
og: „Hver er staða ljóðsins?“ hvort
sem umræðuefnið er pólitík, bók­
menntir eða fréttaflutningur.
Að brjóta niður og afhjúpa
Á sama hátt og persónan Lommi
afhjúpar klisjur samtímans má
segja að ljóðin í Sprungum séu
eins konar tilraun til þess að af­
hjúpa, afklæða og brjóta til mergj­
ar samfélagið og allt sem í því felst.
Þar notar hann einnig endurtekna
orðaröð til þess að tengja saman
ólík málefni og grafa undan hefð­
bundinni umræðu um þau. Þar
má nefna ljóð þar sem allar setn­
ingar byrja á „það er ekki leiðin­
legt að“ og í kjölfarið eru nefndar
ýmsar iðjur til þess að klára stað­
hæfinguna. Stundum verða setn­
ingarnar fyndnar, öðrum stund­
um afhjúpandi, einstaka sinnum
uggandi en alltaf svolítið sniðugar.
Ljóðin í Sprungum eru nokkurs
konar árás að hætti Grimmdar­
leikhússins sem var og hét um
miðja 20. öld í París. Sú stefna
miðaðist að því að brjóta niður
kerfi samtímans líkt og tungumál­
ið, í veikri von um að hægt væri að
byggja þau upp á betri hátt síðar.
Að þessu leyti má líkja ljóðunum í
Sprungum við ofbeldi eða grimmd
sem má deila um hvort sé sam­
tíma okkar nauðsynleg til þess að
brjóta niður kerfin sem við hugs­
um eftir.
Í mörgum ljóðanna birtast and­
stæður fegurðar og ljótleika, róm­
antíkur og hryllings, ljóðrænu og
kláms o.fl. En þessar andstæður
takast ekki beint á, heldur vinna
þær saman. Það er eins og Jón
neiti að viðurkenna hefðbundin
andstæðupör og vilji frekar brjóta
niður hugmyndirnar um and­
stæður. Þannig sýnir hann fram á
að fegurðin geti búið í ljótleikan­
um á sama hátt og ljótleikinn geti
búið í fegurðinni.
Sprungur er gefin út í 300 ein­
tökum og er hver kápa einstök.
Þar mætast tvö ferköntuð form
og á milli þeirra er sprunga. Hver
sprunga er einstök alveg eins og
hver lestur er einstakur. Hin eins­
taka sprunga hverrar kápu gæti
táknað skilin á milli andstæðupara
sem Jón reynir að brjóta upp í bók­
inni. Kápan er enn fremur svört og
hvít, sem er líklega þekktasta og
viðurkenndasta andstæðupar fyrr
og síðar, sem rennir óneitanlega
stoðum undir þessar vangaveltur
um þýðingu kápunnar.
Það eru engar reglur til
Sprungur er í sjálfu sér árás. Eins
konar verk sem samið er til höf­
uðs ljóðrænunni, til þess að brjóta
niður veggi á milli þess sem hefð­
in telur vera ljóðrænt og þess sem
fellur utan við þá skilgreiningu.
Bókin er afsprengi ákveðinnar
kynslóðar ljóðskálda sem hafa
tekið það að sér að pönkast í ljóð­
inu og reyna sitt besta við að finna
ljóðrænu í því sem
alla jafna er ekki
talið ljóðrænt. Ef
saga af fyrstu klám­
reynslunni er klippt
niður í nægilega
auðmeltanlega
búta og raðað upp
á svolítið skemmti­
legan hátt þá er
hægt að samþykkja
að um sé að ræða ljóð.
Þannig lítur ljóð jú út, og það eru
engar reglur til sem segja hvað
ljóð megi fjalla um og hvað ekki.
Sterkustu ljóðin eru að mati gagn­
rýnanda þau þar sem Jón sýn­
ir fram á mesta einlægni eins og
í ljóðunum „rannsóknastofa“ og
„verkfæri“ eða þegar hann nýtir
uppbyggingu ljóða og setur í nýtt
samhengi líkt og í „hverfisgatan
hefur ekki gert okkur neitt“.
Það sem gagnrýnandi finnur
helst Sprungum til foráttu er sú
sama og honum hefur alltaf fund­
ist vanta í Grimmdarleikhúsið.
Það er gott og blessað að brjóta
niður kerfin, rífa niður valdið,
boða anarkisma, setja af stað
óeirðir, berja pottlok og allt það.
En þegar upp er staðið þá vantar
alltaf einhvers konar úrlausn.
Því þegar allt er í molum þá þarf
sterka hugsjón til að byggja eitt­
hvað upp á nýtt. Það er klisja sem
er sönn. n
„Það er ekki leiðinlegt“
að lesa ljóðabók
M
istur er þriðja bókin
sem ég les eftir spennu­
sagnahöfundinn Ragnar
Jónas son. Þessar þrjár
hef ég lesið í tímaröð og þær eru
hver annarri betri. Dómar gagn­
rýnenda benda jafnframt til þess
að fyrstu sögur hans, sem ég hef
ekki lesið, séu slakastar og að hon­
um virðist fara fram með hverri
bók. Mistur er besta bókin sem ég
hef lesið eftir hann.
Flestir skáldsagnahöfundar
hafa mismunandi styrkleika og
veikleika þó að til séu snillingar
eins og Laxness og Shakespeare
sem geta allt. Styrkleikar og veik­
leikar Ragnars eru auðsýnilegir:
annars vegar lætur honum mjög
vel að flétta sögu,
hins vegar er
hann ekki burð­
ugur stílisti. Hann
er ekki næmur á
smáatriði, hann
er ekki mynd­
rænn, því síður
fyndinn eða hnytt­
inn, samtölin eru
oft flatneskjuleg og
honum hættir við
stagli með því að
persónur endur­
taka hugsanir sínar
of oft. Með hverri
bók virðist Ragnar nýta styrkleika
sína betur og lágmarka skaðann
af helstu veikleikum sínum. Sögur
hans verða sífellt betur uppbyggð­
ar, betur hugsaðar og dýpri. Jafn­
framt því gætir hann þess að
færast aldrei of mikið í fang í lýs­
ingum og orðfæri, hann heldur sig
við mjög einfaldan og þurran frá­
sagnarstíl, og það gengur upp, les­
andinn gleymir sér í sögunni og
saknar ekki frekari stílbragða.
Fyrri hluti Misturs er gífurlega
spennandi og minnir mann um
leið á hve það er orðið
sjaldgæft í seinni tíð
að spennusögur, jafn­
vel rómaðar spennu­
sögur, séu virkilega
spennandi. Þá er
ég ekki að tala um
spennu í formi eftir­
væntingar eftir því
hvað gerist næst, sem
er vissulega eftir­
sóknarverð lestrar­
upplifun, heldur að
lesandinn nái að
verða smeykur, jafn­
vel skelfingu lostinn
af og til. Þetta tekst hvað eftir ann­
að í fyrri hluta bókarinnar, þar sem
margir spennuþrungnir kaflar ger­
ast á afskekktum sveitabæ í hríðar­
byl. Þrjár til fjórar (fjöldinn er um­
deilanlegur!) persónur eiga þar í
samskiptum sem reyna á taugar
lesandans. Fyrri hluti bókarinnar
er klárlega ekki fyrir myrkfælna.
Fjölskylduharmleikur rann­
sóknarlögreglukonunnar Huldu
er síðan mögnuð hliðarsaga sem
fellur vel að drungalegu efni
meginsögunnar.
Um miðbik bókarinnar, þegar
hinir hræðilegu glæpir sögunnar
hafa verið framdir, slaknar á
taugaspennunni og við tekur
forvitnilegur leiðangur Huldu
rannsóknarlögreglukonu að lausn
gátunnar. Gátan er afskaplega vel
ofin og lesandinn situr sáttur eftir
með málalokin.
Fyrir utan spennuna og hagan­
lega fléttuna nær sagan þeirri dýpt
að mörkin milli góðs og ills verða
óljós í henni og hægt er að skilja
þær hvatir sem lágu að baki glæp­
unum. Í Mistri eru engin illmenni
og samt eru framin hræðileg illvirki
í sögunni. Mannlegur harmleikur
ræður þar för en ekki illska. Sagan
vekur þá spurningu hvort allar
manneskjur séu færar um að fremja
morð við öfgafullar aðstæður.
Mistur er í heildina afskaplega
vel heppnuð spennusaga og hefur
flest það til að bera sem unnend­
ur spennusagna sækjast eftir – og
þá umfram allt spennuna sem er
orðin svo fágæt í spennusögum
seinni tíma. Ragnar hefur einnig
þann kost að hafa flækjurnar í
sögum sínum rétt hæfilega mikl­
ar, aldrei svo miklar að lesandinn
tapi þræði. Það er hluti af ánægj­
unni við að lesa Mistur, bók sem
á vafalaust eftir að færa mörgum
lesendum gleðistundir í skamm­
deginu – þó að öðrum þræði sé
ánægjan óneitanleg myrk og
hrollvekjandi. n
Spennusaga
sem stendur
undir nafni
Jóhanna María Einarsdóttir
johanna@dv.is
Bækur
Sprungur
Höfundur: Jón Örn Loðmfjörð
Útgefandi: Sjálfsútgáfa
67 bls.
Jón Örn
Loðmfjörð
Ragnar Jónasson
Með hverri bók virðist
Ragnar nýta styrkleika
sína betur. Mynd biLLwAtERs
Ágúst borgþór sverrisson
agustb@dv.is
Bækur
Mistur
Höfundur: Jónas Reynir Gunnarsson
Útgefandi: Veröld
256 bls.