Húnavaka - 01.05.2016, Page 161

H Ú N A V A K A 159
Um viðhorf Jóhönnu er það að segja að þótt hún gerði ekki víðreist var hún
atorkusamur þátttakandi í merkum hreyfingum sem mótuðu framfarir á
Íslandi á öldinni sem leið. Í þessari grein verður brugðið ljósi á nokkur
afmörkuð atriði í þeirri sögu.
Á seinustu áratugum 19. aldar og frameftir 20. öld varð mikil vakning í
félagsmálum á Íslandi, meðal annars var fjöldi kvenfélaga stofnaður hérlendis.
Kvenfélögin vöktu samtakamátt kvenna og samstarfið sem myndaðist í þeim
var nýstárlegt og ögrandi. Í Svínavatnshreppi var kvenfélag stofnað árið 1874
en þá var einungis eitt annað kvenfélag starfandi í landinu - Kvenfélag
Rípurhrepps. Í sumum sveitum og hreppum störfuðu slík félög slitrótt en
mynda þó heild í sögulegu samhengi, líkt og gerðist í Svínavatnshreppi.
Jóhanna tók þátt í kvenfélagsmálunum í sinni heimasveit. Þegar Hið nýja
kvenfélag Svínavatnshrepps var stofnað árið 1927 var Jóhanna Jóhannesdóttir
kjörin fyrsti formaður þess. Kvenfélag undir þessu heiti starfaði í tvö ár en
Jóhanna mun hafa starfað áfram að félagsmálum kvenna á öðrum vettvangi.
Fyrstu kvenfélögin voru hér, líkt og erlendis, stofnuð um málefni sem voru
talsvert víðtæk og ekki hagsmunamál kvenna eingöngu en þau voru allflest
stofnuð um mennta- og uppeldismál og heilbrigðis- og líknarmál, ýmist einn
af þessum málaflokkum en oft um þá alla í senn. Jóhanna minnist þess til að
mynda að fyrri veturinn sem Hið nýja kvenfélag Svínavatnshrepps starfaði hafi
félagskonur unnið fatnað fyrir barnmörg heimili í sveitinni þar sem kjör voru
kröpp. Félögin héldu sum námskeið í handavinnu og efndu til kynningafunda
um málefni sem komu heimilunum að gagni. Starfsemi kvenfélaganna
myndaði þannig á ýmsan hátt þrep milli tveggja ólíkra þjóðfélagsgerða. Þau
brúuðu bilið milli heimilanna sem áður höfðu virkjað fólk til þátttöku í
mannúðarmálum og öðru sem laut að velferð í víðri merkingu orðsins og
nýrra stofnana velferðarþjóðfélagsins sem síðar komu til sögu.
Kvenfélög og heimilisiðnaðarfélög, eða iðnfélög eins og sum þeirra nefnd-
ust, héldu af og til sýningar á afrakstri námskeiða þar sem nemendur lögðu
fram vinnu sína eins og hún var í hverju tilviki og fjöldi sýningargesta var
takmarkaður við ættingja, vini og nágranna. Annað og víðara sjónarhorn á
framfaraáform landsmanna birtist hins vegar þegar fyrstu fullgildu iðn-
sýningunum var komið upp undir aldamótin - á Norðurlandi á árunum 1879-
1880.
Menn voru almennt sammála um að samanburður sem fékkst með því að
efna til almennra iðnsýninga myndi bókstaflega knýja menn til leggja sig alla
fram við það að búa til góða gripi og jafnvel kynna nýjungar - uppfyndingar.
Þegar Heimilisiðnaðarfélag Norðurlands undirbjó almenna iðnsýningu á
Akureyri í júní árið 1918 segir blaðið Norðurland meðal annars þetta í
tilkynningu um sýninguna: „Það er staðreynd í öllum menningarlöndum
heimsins, að sýningar séu betur til þess fallnar en flest annað að vekja áhuga
manna fyrir vandaðri framleiðslu og að útbreiða þekkingu á hvers konar
framförum. Sýningar auka eigi aðeins fegurðartilfinningu og bæta smekk
almennings, heldur hafa þær og efnahagslega þýðingu.“ Viðhorf á borð við
þetta hefur fallið vel að hugmyndum Jóhönnu Jóhannesdóttur sem þá var 22