Dagblaðið Vísir - DV - 16.03.2018, Blaðsíða 42

42 16. mars 2018
Tímavélin Gamla auglýsinginDV, 25, nóvember 1983
M
eð breytingum í forystu
verkalýðsfélaga, eins
konar hallarbyltingum,
má búast við aukinni
hörku í kjarabaráttunni. Hörku
sem hefur ekki sést síðan á tím-
um Guðmundar jaka, sem starfaði
innan verkalýðsfélagsins Dags-
brúnar, forvera Eflingar, í tæpa
hálfa öld. Jón Baldvin Hannibals-
son, vinur Guðmundar, og Ólafur
Þ. Harðarson stjórnmálafræðipró-
fessor ræddu við DV um mann-
inn sem stýrði hreyfingunni á um-
brotatímum.
Helltu mjólkinni í
allsherjarverkfalli
Fyrst kvað að Guðmundi jaka í
allsherjarverkfallinu mikla sem
stóð í sex vikur vorið 1955. Þessi
stóri og djúpraddaði maður
um þrítugt fór þá fyrir liði verk-
fallsvarða Dagsbrúnarmanna og
olli talsverðum usla. Verkfallið
var eitt það lengsta og harðvít-
ugasta í Íslandssögunni og kom
til vegna óðaverðbólgu og kjara-
stöðnunar verkafólks í Reykjavík.
Dagsbrúnarmenn kröfðust 30 pró-
senta launahækkana, atvinnuleys-
istrygginga og fleira kjarabóta og
náði margt af því fram að ganga.
Guðmundur gerði nú lítið úr
þessum þætti sínum í verkfallinu
með sinni einstöku kímni í þætti
hjá Hemma Gunn: „Ég hafði 400
manna her undir vopnum. Lög-
reglan hafði 110.“
Jón Baldvin segir: „Hann varð
alræmdur í verkalýðshreyfingunni
á þessum tíma. Stór og mikill
og menn lögðu ekkert svo glatt í
hann. Það slóst í brýnu, sér í lagi
í tengslum við mjólkurflutningana
inn í bæinn. Framsóknarmenn,
sem höfðu einokun á mjólk,
reyndu að stöðva verkfallið en
þá var mjólkinni hellt niður sem
þótti syndsamlegt athæfi. Guð-
mundur var auðvitað umdeildur
og sumir töldu hann ganga fram
með ofbeldi og taka völdin í sín-
ar hendur.“ Guð-
mundur Jóhann
Guðmundsson var
fæddur árið 1927
í Reykjavík og ólst
upp í verkamanna-
bústöðunum sem
Héðinn Valdi-
marsson, formað-
ur Dagsbrúnar til
margra ára og fyrir-
mynd Guðmundar,
lét reisa. Hann var
sonur Guðmund-
ar H. Guðmunds-
sonar sjómanns og
Solveigar Jóhanns-
dóttur húsmóð-
ur. Sem barn sá
hann atvinnuleysi
og fátækt með eig-
in augum og hann
færði föður sínum
kaffi þegar hann
fékk aðeins at-
vinnubótavinnu.
Þetta sveið hon-
um og átti eftir að
marka líf hans og
feril alla tíð.
Í sjónvarpsviðtali sagði hann:
„Það sem mótar mann er hatrið
á atvinnuleysinu, misréttinu, fá-
tæktinni og svo þessum ömurlegu
húsakynnum. Maður fór að HATA
þetta ástand.“
Jakahlaupari og fyrirmynd
Krists
Margir halda að Guðmundur hafi
fengið viðurnefnið jaki vegna
vaxtar lagsins og hins djúpa róms.
Hið rétta er að nafnið Guðmundur
jaki eða Gvendur jaki festist við
Vildu ekki
ráðhús við
Tjörnina
Árið 1986 var samþykkt í
borgar ráði að byggja nýtt ráð-
hús við Tjörnina og tveimur
árum síðar hófst bygging þess.
En þá voru Reykvíkingar mót-
fallnir byggingunni samkvæmt
skoðanakönnun sem DV gerði.
Mjótt var á munum en and-
stæðingar ráðhússins voru
52,8 prósent á meðan stuðn-
ingsmenn voru 47,2 prósent.
Réð þar úrslitum að talsverð-
ur meirihluti kvenna var and-
vígur á meðan lítill meirihluti
karla var fylgjandi. Á lands-
vísu voru 60 prósent andvíg
byggingunni sem var að lok-
um tekin í notkun árið 1992. Í
ummælum þátttakenda kom
meðal annars fram að ráðhús-
ið yrði ljótt, að Davíð ætti að
finna sér eitthvað betra að gera
og að betra væri að nýta féð í
spítalana. Einn sagði það vera
„náttúruspjöll að setja þetta
flykki við Tjörnina.“
Bölvun á
Þorlákshöfn
Árið 1963 var maður á jarðýtu
að vinna við framkvæmdir í
hafnargarðinum í Þorlákshöfn.
Þar kom hann niður á eldri
grafreit staðarins, sem notað-
ur var frá þrettándu fram á nítj-
ándu öld, og komu upp bein
tólf manna. Voru þau færð yfir
í kirkjugarðinn í Hjalla. Í kring-
um árið 1980 reið yfir bæinn
mikil slysaalda og urðu einhver
slysanna við höfnina. Á örfáum
árum fórust alls átta manns
þar og fimm af þeim á örfáum
mánuðum í lok árs 1980 og
upphafi 1981. Kenndu menn
beinaflutningunum um þetta
og kröfðust þess að beinin yrðu
aftur færð á sinn stað. Í DV frá
23. mars árið 1981 segir: „Segja
þeir sem biðja um beinaflutn-
ing að ekki muni linna fyrr en
12 menn hafi farist.“
Vallaannáll
1727
Á Fjallhöggsstöðum í Hörgárdal
fæddi kona manns, er þar bjó, 3
meybörn í einu, öll lífs og vel sköpt,
er skírð voru og nefnd öll einu nafni
Guðrúnar; þau dóu öll skömmu síðar,
hvert að öðru.
Þ
egar fólk hverfur finnst það
sjaldnast aftur. Fólk sem
hefur gengið í hafið, orðið
úti í gili eða verið myrt og
grafið. Ættingjar og ástvinir þurfa
þá að lifa í óvissu um alla tíð. En í
einu mannhvarfsmáli, máli Ólafs
á Miðhúsum, fengust málalyktir
þrjátíu árum síðar. Sögu þá ritaði
Pálmi Hannesson, rektor í Mennta-
skólanum í Reykjavík, árið 1968.
Hvarf við smalamennsku
Um aldamótin 1800/1900 var mikil
útgerð í Vogum á Vatnsleysuströnd
og þá mjög fjölmennt í héraðinu.
Í Hlöðuneshverfi þar nærri stóð
bær sem hét Miðhús og þar bjuggu
hjónin Ólafur Þorleifsson og Val-
gerður Bjarnadóttir ásamt tveimur
ungum börnum. Ólafur var nærri
fertugur að aldri, fæddur árið 1861
og þótti dugnaðarmaður.
Tveimur dögum fyrir jól þetta ár
fór hann að leita kinda sinna uppi
á heiðum því þá var útsynnings-
stormur, éljagangur og snjóþungt.
Bjóst hann við að þurfa að ganga
um þriggja stunda leið að Fagra-
dalsfjalli um hrauni þaktar heiðar
sem þar liggja hjá.
Veðrið versnaði þegar leið á
daginn en skyggni var þó ágætt.
Framan af hafði fólk ekki áhyggjur
af Ólafi því hann var vel kunnug-
ur og vanur á heiðunum. En þegar
hann skilaði sér ekki heim um
kvöldið var leitað til bróður hans,
Teits Þorleifssonar á Hlöðunesi, og
hreppstjórans.
Leitað um jólin og vorið
Daginn eftir var safnað miklu liði úr
sveitinni til að leita að Ólafi, hátt í 40
manns. Gengið var um Vogaheiði
og Strandarheiði, með fram Hrafna-
gjá, Huldugjá og Klyfgjá. Daginn
sem Ólafur hvarf höfðu fleiri verið
á heiðunum við smalamennsku og
sést hafði til hans við Kálffell um
hádegið. Þar fundust spor Ólafs
og ljóst að hann hafði sest niður til
hvíldar. En þegar sporin voru rakin
lengra blönduðust þau öðrum uns
ekki var hægt að rekja lengur.
Gott veður var þennan dag en
leitin skilaði engu. Leitað var áfram
um jólin og milli jóla og nýárs án
árangurs. Ákveðið var að halda
leitinni áfram um vorið þegar snjóa
leysti því Ólafur var þá talinn af og
snjóþyngslin hömluðu leitinni. Var
það gert en einnig án árangurs.
Gert var ráð fyrir að Ólafur hefði
orðið úti en engu að síður fannst
fólki þetta skrítið í ljósi reynslu
hans og skyggnis þann dag sem
hann hvarf. Liðu svo árin og fennti
yfir minninguna um hann.
Beinin í sprungunni
Árið 1930, sléttum þremur áratug-
um eftir hvarf Ólafs á Miðhúsum,
voru þrír smalamenn með hóp
kinda á heimleið á Strandarheiði.
Þá hafði svæðið gerbreyst og fólki
fækkað mjög vegna minni umsvifa
útgerðarinnar. Á leiðinni féllu þrjár
kindur niður í sprungu í Klyfgjá en
barmarnir voru ókleifir þannig að
smalamennirnir náðu þeim ekki
upp. Hlóðu þeir þá vörðu til að
merkja staðinn og héldu heim.
Daginn eftir komu þeir aftur
með kaðal og einn þeirra, Rafn
Símonarson, seig 30 metra niður í
sprunguna til að sækja kindurnar
en ein hafði þá drepist við fallið. Of-
arlega í sprungunni fann hann brot
úr göngustaf og fannst það skrítið.
Leitaði hann neðar og fann þá ann-
að brot. Rafn hafði heyrt um hvarf
Ólafs og grunaði að stafurinn væri
frá honum kominn.
Vegna snjóþyngsla leitaði Rafn
ekki meira þá en sýndi kunnugum
manni, Ágústi Guðmundssyni í
Halakoti, stafinn. Ágúst taldi hann
frá Ólafi kominn og ákveðið var að
leita aftur í sprungunni um vorið
þegar snjóa leysti.
Sprungan var mitt á milli Fagra-
dalsfjalls, þar sem Ólafur sást síð-
ast, og Miðhúsa. Fjórir menn héldu
þangað um vorið og aftur seig Rafn
ofan í. Fundu þeir þá bæði bein
Ólafs og fötin sem hann hafði ver-
ið í. Talið var að Ólafur hefði fallið í
sprunguna og reynt að komast aft-
ur upp með stafnum. Stafurinn hafi
gefið sig og Ólafur fallið aftur ofan í
og þá lærbrotnað, beinin staðfestu
það. Þá hafi hann setið í sprungunni
og beðið þess að yfir lyki.
Bein Ólafs voru sett í kassa og
færð fjölskyldu hans. Síðar voru
þau sett í litla kistu og grafin í kirkju-
garðinum við Kálfatjarnarkirkju. n
Bein Ólafs í Miðhúsum fundust 30 árum eftir hvarfið
n Hvarf við smalamennsku n Fannst fyrir tilviljun n Brotinn lærleggur
Guðmundur jaki:
„Svo kom upp mál
þar sem kom í
ljós að Albert hafði gef-
ið Guðmundi pening til
að hann kæmist á spítala
í Bandaríkjunum. Þetta
þótti ýmsum í Alþýðu-
bandalaginu ekki nógu
fínt.
Vinirnir Jón Baldvin og Gvendur jaki Alþýðublaðið 22.
janúar 1997.
Síðasti verkalýðsforinginn
af gamla skólanum
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is