Morgunblaðið - 13.02.2018, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. FEBRÚAR 2018
Snjóblástur Snjó blásið af bílastæði í Kópavogi með til þess gerðu tæki sem er hið mesta þarfaþing þessa dagana.
Árni Sæberg
Staldraðu við og
rifjaðu upp kyn-
fræðsluna sem þú
fékkst þegar þú varst
í grunnskóla. Var
kennarinn vandræða-
legur þegar hann
fletti hratt yfir einu
blaðsíðuna í líf-
fræðibókinni sem
fjallaði um þetta
hjartans mál? Kynfræðsla hefur
lengi verið bastarður mennta-
kerfisins. Þess er þó getið í aðal-
námskrá grunnskóla að hana skuli
kenna. Það hefur hins vegar
gleymst að svara spurningum
varðandi hvenær á að kenna kyn-
fræðsluna, hver á að kenna hana
og hvað á að kenna. Nú í vor stóð
Kynís, Kynfræðifélag Íslands, fyrir
könnun sem var send á alla grunn-
skóla á Íslandi. Þar var kannað
hvenær farið var í kynfræðslu,
hvað var kennt og hver kenndi
það. Svörin voru misjöfn en stað-
festu grun þeirra sem stóðu að
könnuninni, það er undir hverjum
og einum skóla komið að kenna
kynfræðslu eins og þeim hentar og
þegar þeim hentar. Eigum við að
sætta okkur við þetta? Mætti önn-
ur grunnfærni líkt og lestur og
reikningur lúta sömu lögmálum?
Flestir vilja betra fyrir börnin sín
en þau upplifðu sjálf og í nútíma-
samfélagi hefur sjaldan verið jafn
mikilvægt að sinna kynfræðslu
faglega.
Hvernig er kynfræðsla í dag?
Í 6. bekk hefst formleg kyn-
fræðsla með fræðslu frá skóla-
hjúkrunarfræðingi um kynþrosk-
ann. Einnig er fjallað um
kynþroskann í líffræði. Eftir það
verður óljósara hvaða kynfræðslu
nemendur fá. Misjafnt er hvaða
námsefni er notað og hvernig stað-
ið er að þeirri fræðslu. Í 9. bekk á
skólahjúkrunarfræðingur að koma
aftur inn í bekkinn með fræðslu
um kynheilbrigði. Þar sem meðal
annars er fjallað um kynlíf, kyn-
mök, sjálfsvirðingu, getnaðarvarnir
og kynsjúkdóma. Nemendur virð-
ast þó muna best eftir kyn-
sjúkdóma- og getnaðarvarna-
fræðslunni en takmarkað eftir
fræðslu um aðra þætti kynheil-
brigðis. Það hlýtur að teljast mik-
ilvægt að nemendur fái alhliða
fræðslu um kynheilbrigði þar sem
lögð er áhersla á samskipti, sam-
þykki og sjálfsmynd. Slík fræðsla
er ekki síður mikilvæg heldur en
fræðsla um kynsjúkdóma og getn-
aðarvarnir.
Hvað á að kenna
í kynfræðslu?
Í kynfræðslu á að fjalla um ást-
ina, sambönd, kynhneigð, kynvit-
und, kynfæri, kynþroska, kynlíf,
samþykki, samskipti, klám, sexting
og svo margt fleira. Staðreyndin
er hins vegar sú að enn er verið að
ala á röngum upplýsingum um lík-
amann og kynlíf og sést það best á
staðreyndavillu um píkuna og hið
svokallaða „meyjarhaft“ í líf-
fræðibók sem kennd er um allt
land og var gefin út árið 2011.
Gott kennsluefni er undirstaða
góðrar kynfræðslu en fær kennari
skapar einnig rými fyrir spurn-
ingar frá nemendum og leyfir þeim
að móta tímann með sér svo þeirra
þekkingarleit stýri virkri umræðu.
Hver ætti að sinna
kynfræðslu?
Til þess að sinna kynfræðslu
þarf kennari eða skólahjúkr-
unarfræðingur að fá þjálfun í að
fjalla um málefni sem mörgum er
hugleikið en einnig viðkvæmt og
vandasamt að tala um. Sá sem fer
með fræðsluna þarf að geta geymt
eigin fordóma og kynferðislegar
skoðanir, viðhorf og gildi, til þess
að geta frætt hispurslaust, af
hreinskilni og byggt á gagnreyndri
þekkingu. Kynfræðsla er gjarnan á
herðum einhvers kennara, skóla-
hjúkrunarfræðings og stundum ut-
anaðkomandi aðila. Ákjósanlegast
er að ein heildræn nálgun sé á
hvernig skuli hátta kynfræðslu;
hver kennir hvað og hvenær, og að
þeirri áætlun sé framfylgt.
Af hverju skiptir
kynfræðsla máli?
Þegar kynfræðsla er nefnd sem
þekking sem á að kenna í skóla
eru margir því sammála en aðrir
segja að þetta muni nú lærast á
endanum með því að einfaldlega
prófa sig áfram. Því viljum við að
kynfræðsla og efnið sem er kennt
sé í höndum á fólki sem við treyst-
um. Í nágrannalöndum er kyn-
fræðsla kennd á öllum skólastig-
um, með misjafnri útfærslu, en
Holland og Finnland er hvað
fremst þjóða í faglegri og mark-
vissri kynfræðslu. Hér á landi er-
um við arfaslök í að nota smokk-
inn, við eigum met í
kynsjúkdómum, eins og Embætti
landlæknis hefur bent á að undan-
förnu, þrátt fyrir þá staðreynd að
nemendur muni nær eingöngu eft-
ir fræðslu varðandi getnaðarvarnir
og kynsjúkdóma. Ásamt því að
eiga met í kynsjúkdómum þá fer
geðheilsu íslenskra ungmenna
hrakandi. Það er mikilvægt að
skoða geðheilsu unglinga samhliða
kynfræðslu. Brotin sjálfsmynd og
slæm líkamsímynd geta leitt til
aukinnar áhættuhegðunar hjá ung-
lingum, meðal annars hvað varðar
áhættusamt kynlíf. Það er því mik-
ilvægt að kynfræðslan taki ekki
eingöngu á málefnum er varða
sjálf kynfærin heldur einnig á um-
hverfisþáttum svo sem samskipt-
um, samþykki og annarri kynferð-
islegri hegðun á samskiptamiðlum.
Undanfarin misseri hafa ber-
sýnilega sýnt fram á mikilvægi
þess að grípa til aðgerða. Kyn-
fræðifélag Íslands og Völvan skor-
ar hér með á mennta- og menning-
armálaráðuneytið að kalla
sérfræðinga sem eiga í hlut, að
sínu borði til að gera faglega út-
tekt og vinna aðgerðaráætlun í
kjölfar þeirra niðurstaðna.
F.h. Kynís – Kynfræðifélag Ís-
lands og Völvan.
Stöndum faglega að alhliða kynfræðslu
Eftir Sigríði Dögg
Arnardóttur og
Önnu Lottu Mich-
aelsdóttur
» Það hlýtur að teljast
mikilvægt að nem-
endur fái alhliða fræðslu
um kynheilbrigði þar
sem lögð er áhersla á
samskipti, samþykki og
sjálfsmynd.
Sigríður Dögg
Arnardóttir
Sigríður Dögg er kynfræðingur
og formaður Kynís. Anna Lotta
er vinnusálfræðingur og formaður
Völvunnar.
Anna Lotta
Michaelsdóttir
Landspítali hefur
einsett sér að vera til
fyrirmyndar í um-
hverfismálum og hef-
ur í því skyni sett sér
metnaðarfull lofts-
lagsmarkmið fram til
ársins 2020. Lofts-
lagsmarkmiðin taka
til alls spítalans og er
ætlað að sporna við
áhrifum loftslags-
breytinga og knýja á
um mótvægisaðgerðir sem þjóðir
heims, stjórnvöld, fyrirtæki og al-
menningur þurfa að grípa til.
Landspítalinn stuðlar með setn-
ingu loftslagsstefnu að betra um-
hverfi og heilsu fyrir komandi kyn-
slóðir.
Landspítalinn hefur hlotið fjöl-
margar viðurkenningar á sviði um-
hverfismála. Spítalinn hlaut m.a.
samgönguverðlaun Reykjavík-
urborgar árið 2014 og kuðunginn,
umhverfisverðlaun umhverfis- og
auðlindaráðuneytisins, árið 2014
fyrir framúrskarandi starf að um-
hverfismálum. Árið 2017 var Land-
spítali tilnefndur til umhverfis-
verðlauna Norðurlandaráðs, en
tilnefningin felur í sér mikla við-
urkenningu á störfum spítalans á
sviði umhverfismála. Ljóst er að
Landspítalinn er til fyrirmyndar í
viðbrögðum við loftslagsvandanum
og starf spítalans ætti að vera öðr-
um fyrirtækjum og stofnunum
hvatning til þess að setja umhverf-
ismál á dagskrá.
Loftslagsbreytingar eru ein af
helstu áskorunum sem heimurinn
stendur frammi fyrir í dag. Ísland
hefur einsett sér að vera í far-
arbroddi í viðbrögðum við lofts-
lagsvandanum og til þess að það
takist þurfum við öll að leggjast á
eitt. Af því tilefni langar mig að
hvetja þær stofnanir sem heyra
undir heilbrigðisráðuneytið til þess
að móta sér umhverfis- og lofts-
lagsstefnur. Margt smátt gerir eitt
stórt! Með setningu loftslagsstefnu
er bæði mögulegt að
hafa jákvæð áhrif á
heilsumál starfsfólks,
t.d. með samgöngu-
samningum, en ekki
síst sporna gegn skað-
legum umhverfisáhrif-
um af völdum rekstr-
arins s.s. vegna
orkunotkunar, inn-
kaupa, matarsóunar og
notkunar nauðsyn-
legra efna.
Loftslagsmál eru
nefnilega heilbrigð-
ismál. Með setningu árangursmið-
aðrar loftslagsstefnu stuðla stofn-
anir bæði að bættri heilsu
starfsfólks og bættri heilsu þjóð-
arinnar til framtíðar. Þrettánda
heimsmarkmið Sameinuðu þjóð-
anna kveður á um aðgerðir gegn
loftslagsbreytingum og áhrifum
þeirra. Undir þessi markmið höfum
við undirgengist og því ber okkur í
raun skylda til þess að leggja okkar
af mörkum. Rétturinn til hreins
loftslags og umhverfis er lýðheilsu-
mál sem varðar okkur öll sem sam-
félag og í raun heiminn allan. Sam-
hent verðum við að takast á við
vandann af ábyrgð. Að draga úr
loftslagsáhrifum með markvissum
hætti með því að ástunda vistvænar
samgöngur, skynsamlega orkunýt-
ingu og skipuleggja innkaup á mat
og vörum er ekki bara brýnt heldur
nauðsynlegt. Það gerir Landspít-
alinn öðrum til fyrirmyndar.
Loftslagsmál eru
heilbrigðismál
Svandís
Svavarsdóttir
Svandís
Svavarsdóttir
» Landspítalinn stuðl-
ar með setningu
loftslagsstefnu að betra
umhverfi og heilsu fyrir
komandi kynslóðir.
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
Þau mistök urðu við vinnslu Morgun-
blaðsins í gær að eldri pistill Svandís-
ar var endurbirtur. Um leið og beðist
er velvirðingar á mistökunum er pist-
illinn, sem átti að birtast á leiðaras-
íðunni í gær, birtur hér.