Morgunblaðið - 13.02.2018, Blaðsíða 21

MINNINGAR 21
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. FEBRÚAR 2018
Þá er hann farinn. Vinurinn
góði og spaki! Það er ekki á hverj-
um degi sem maður kynnist vitr-
ingi, sem svo að auki á ríka list-
ræna gáfu. Liðlega tvo tugi
ljóðabóka lét hann frá sér og alltaf
var jafn mikil nautn að sjá hvernig
hann gat formað hin ýmsu fyrir-
brigði samtímans í orðum en einn-
ig sögu þessarar þjóðar.
Að telja upp einstök ljóð eftir
Þorstein er nánast ógerningur.
Því hvar ætti að byrja og hvar
enda?
Ein jólin fengum við hjónin lít-
inn pakka til Kaupmannahafnar.
Við vorum að undirbúa okkur fyr-
ir ferð til Parísar. Pakkann opn-
uðum við svo á Hótel Studio við
torgið á móti Sulpice-kirkjunni.
Ógleymanlegt. Þetta var sú bók
hans sem hét „Fiðrið úr sæng
Daladrottningar“, sem við síðar
kölluðum bara „Fiðrið“. Af þeim
árgangi sem fæddist rétt fyrir og í
seinni heimsstyrjöld var Þor-
steinn trúlega dýpstur og mestur
listamaður.
Margs er að minnast frá
„sjeneverárunum“ eins og við
kölluðum árin um 1960. Hvernig
ætti að fullþakka framlag þessa
manns? Fari skáldið okkar góða í
friði. Samhryggist Laufeyju,
börnum og öðrum aðstandendum.
Tryggvi Ólafsson.
Góð og traust vinátta er eins og
harðgert blóm. Hún lifir góðu lífi
þó að vinafundum fækki, en þeir
eru áfram eins og gengið sé inn
um opnar dyr án þröskulda.
Þannig var samband okkar
hjóna við Þorstein frá Hamri, og
þannig var yndisstund sem við
áttum með þeim Laufeyju í dá-
semdarreit þeirra í Höfða við Mý-
vatn í sumar. Það er auður í slíkri
minningu, hún sefar og sættir.
Við kynntumst Þorsteini ekki
samtímis. Sigrún þekkti hann allt
frá sjöunda áratugnum, en nafn-
arnir kynntust um áratug síðar og
milli þeirra myndaðist strax
sterkur strengur, enda áttu þeir
mörg sameiginleg áhugamál og
voru líkir um margt.
Þorsteinn var minnisstæður
maður og fór ekki alltaf troðnar
slóðir eins og alþjóð veit. Kannski
sótti hann styrkinn í veikleika
sína á þann hátt að hann varð
óvenjuheilsteypt manneskja með
kostum sínum og göllum. Einlægu
og frjóu samræðurnar, hlýja hans
og dýpt í vináttunni á tímum með-
byrs sem mótbyrs á marglitum
lífsskeiðum okkar í hálfa öld
mynduðu órofa streng, líka í neti
minninganna. Þessi strengur er
og verður fjársjóður sem ekkert
fær grandað. Gleðin yfir lífsverk-
inu stórbrotna, framlagið til
menningararfsins sem Þorsteinn
skilur eftir sig, er líka gjöf sem
seint verður fullþökkuð.
Því miður erum við handan
hafsins á kveðjustundinni, en hug-
urinn er heima. Við sendum Lauf-
eyju og Guðrúnu og öðrum að-
standendum okkar einlægustu
samúðarkveðjur. Minningin mun
lifa, bæði um vininn, manninn og
skáldið, og hún yljar um ókomin
ár.
Sigrún Júlíusdóttir og
Þorsteinn Vilhjálmsson.
Við Þorsteinn frá Hamri bund-
umst vináttuböndum um það leyti
sem „Lifandi manna land“ kom út.
Þar mátti finna hin magn-
þrungnu eftirmæli um Ara Jósefs-
son, skáld og baráttumann. Hon-
um og Þorsteini hafði ég kynnst
lauslega upp úr 1960 á mótmæla-
fundum við Ráðherrabústaðinn
gegn fyrirhuguðum samningum
við Breta í fyrsta landhelgis-
stríðinu. Þorsteinn kenndi til í
stormum sinnar tíðar. Hann vann
oft með okkur í Fylkingunni og
var hernámsandstæðingur af lífi
og sál. Hann mótmælti við banda-
ríska sendiráðið í Víetnamstríðinu
en ánetjaðist aldrei kenningakerf-
um. Hann var sósíalistinn sem fór
sínar eigin leiðir og lét réttlætis-
kennd sína og mannúð ráða för.
Vinátta okkar stóð í rúma hálfa
öld og á árum áður hittumst við
nær daglega í kaffi hjá Margréti
Sölvadóttur Blöndal í Heiðar-
gerði. Bjuggum báðir í nágrenn-
inu. Þar voru heimsmálin brotin
til mergjar svo og bókmenntir og
listir og alltaf jafn mikil unun að
hlusta á lágværa rödd Þorsteins
og fegurra tungutak höfðu fáir.
Oft þegar kveldaði var hellt í
glas og bærinn málaður rauður:
Hábær fyrstur á dagskrá, þá
Borgin og loks Naustið – loftið hjá
Símoni og Viðari. En ekki var
Fylkingarloftinu á Tjarnargötu 20
gleymt og þar las maður stoltur
kvæðið í minningu Lumumba,
„Blóð krefur þig dansari“, sem og
önnur kvæði sem tengdust barátt-
unni. En Þorsteinn var ekki bar-
áttuskáld eins og Jóhannes úr
Kötlum og stundum velti hann
fyrir sér yfirborðsmennskunni í
hinu tvöfalda lífi okkar bar- og
baráttumanna, ekki síst í ljóða-
bókinni Jórvík; bókinni sem
geymir samnefnt kvæði sem sí-
fellt sækir mig heim.
Það væri hægt að skrifa þykka
bók um ævintýri okkar; þann
skógardraum, og ferðir vítt um
landið og Færeyjar. Kvæði marg-
vísleg voru ort í þessum ferðum
og betra að hafa þau rétt yfir ef
Þorsteinn heyrði. Brageyra hans
var fullkomið og engan veit ég er
gat ort jafn vel undir hinum ólík-
ustu bragarháttum íslenskum.
Seinna tengdist ég Þorsteini
enn nánar er hann tók saman við
náfrænku mína Guðrúnu Svövu
Svavarsdóttur listmálara og átti
með henni soninn Egil. Baldurs-
gatan og seinna Hverfisgatan
urðu uppspretta óþrjótandi ævin-
týra þótt viðurkenna megi að fyrr
hefði mátt láta staðar numið á
þeirri braut.
Loks féll lífið í fastari skorður
eftir átök við forna guði og þegar
frá leið sýslaði hver við sitt. Hann
fann hamingjuna að nýju með litlu
fjölskyldunni á Smáragötunni;
Laufeyju og Guðrúnu, kvæðin og
bækurnar; engan mann hef ég vit-
að sýna bókum sínum slíka ástúð
er hann fór um þær mjúkum
höndum.
Síðast hitti ég Þorstein seint á
síðasta ári er við vorum báðir í
heimsókn hjá vini okkar, Tryggva
Ólafssyni listmálara, á
Droplaugarstöðum. Það var góð
stund, en einhver tregi í lofti þeg-
ar við Þorsteinn kvöddumst.
Hann brosti sínu ísmeygilega
brosi, sem þýddi svo margt. Nú
var það tákn vináttu sem aldrei
þvarr.
Laufeyju, börnunum sjö og
fjölskyldum þeirra sendum við
Anna Bryndís kveðju okkar en
Þorsteinn kveður aldrei meðan
ljóð verða lesin á íslensku.
Vernharður Linnet.
Andrá
Að vísu
Að vísu
er stundin hverful og stutt
en gefum dýpt hennar gaum
sem alkyrrð
vatni
og auga
(Þorsteinn frá Hamri)
Heiðursfélagi Rithöfundasam-
bands Íslands kveður.
Þorsteinn frá Hamri hverfur
hljóðlega út í ljóðheiminn eilífa. Í
sorg og söknuði finnum við hin
svo þunglega hve stundin er
hverful og stutt. En um leið gef-
um við dýpt hennar gaum í gegn-
um skilningarvit skáldsins. Við
skynjum hve listsköpun Þorsteins
stækkar heiminn og skilgreinir
veröldina – hvernig verkin hans
taka utan um hnattlífið og
mennskuna í þéttu faðmlagi ljóða
og orða.
Þannig var Þorsteinn líka sem
manneskja og þess vegna er hann
svo einstök, ógleymanleg og
hljómmikil rödd skáldskaparins –
af því að hann bjó yfir mann-
gæsku, mildi og næmi fyrir fólki
og tungumáli sem er algilt og sér-
stætt í senn.
Umburðarlyndi, víðsýni og
hlýja til þess sem nærist og andar
gefur rödd skáldsins tæran
hljóm, bergmál og dýpt – veitir
henni vængi svo hún svífur hærra
og segir sögu okkar allra á svo
óendanlega vegu.
Tvítugur kvaddi þessi Borg-
firðingur sér hljóðs með ljóðabók-
inni
Í svörtum kufli. Þar með hafði
hann stillt sinn áttavita og ævi-
verkið er stórt – ljóð, þýðingar,
skáldverk og sagnaþættir. Ljóð
Þorsteins eru löngu samofin
klassískum arfi þjóðar og víða má
merkja áhrif hans á samferða-
skáldin.
Það kólnaði og fölnaði þegar
skáldið kvaddi. Við, félagar og
samferðamenn, söknum og minn-
umst. Þorsteinn var heiðursfélagi
sambandsins frá 2006 og sat í
stjórn á árunum 1984 til 1988. Áð-
ur hafði hann setið í stjórn Rithöf-
undafélags Íslands 1966 til 1968.
Hann var stéttvís maður, rétt-
sýnn og trúfastur. Þannig fylgdist
hann reglubundið með störfum
sambandsins, var ráðagóður og
bar hag félaga sinna og bók-
menntanna ávallt fyrir brjósti.
Gjöfult spjall, kímin og skýr
sýn, hlýtt handtak, djúpstæður
mannkærleikur og sefandi fas lif-
ir í verkum sem við fáum í nesti
áfram veginn.
Vísa
Söknuður í brjósti mínu:
svöl tjörn á fjallinu.
Í tærri lygnunni
titrar mynd þín,
þegar blærinn andar
hvísla bárurnar orð þín,
söknuður í brjósti mínu,
segðu það engum.
Svöl og djúp
tjörn á fjallinu.
(Þorsteinn frá Hamri)
Fyrir hönd Rithöfundasam-
bands Íslands votta ég Laufeyju
og fjölskyldu dýpstu samúð á
kveðjustund. Blessuð sé minning
Þorsteins frá Hamri.
Kristín Helga Gunnarsdóttir,
formaður Rithöfunda-
sambands Íslands.
Kvæði,
vertu mér húsaskjól hugbresta minna.
Vertu þeim háborg
vígi
iðrunarklefi.
Þorsteinn frá Hamri hefur
ekki verið raupsamur og hreykir
sér ekki – og líkist í raun ljóðum
sínum. Vald hans á bragformi og
ljóðmáli er óaðfinnanlegt. Hann
kunni að beita íslenskri tungu
með hvössum ferskleika sem kall-
ar fram nýja sýn viðtakandans.
Bestu ljóð hans fela í sér þá hnit-
miðun merkingar sem geymir svo
djúpa speglun að hún nær inn úr
hugsuninni á vit innsæis og skynj-
unar: að stikla „með varúð yfir
ísabrot hugans / og ótryggar vak-
ir“. Og landið er í ljóðum hans líkt
og lifandi vera sem lifir í þjóð
sinni, og það líf þekkti Þorsteinn
vel. Ljóð hans eru sífelld skír-
skotun í þetta líf: náttúru, sögu og
bókmenntir, en ekki síst í töfra-
kistil hinnar nafnlausu alþýðu-
menningar eins og hún birtist í
þjóðtrú, þjóðsögum og ævintýr-
um. Vettvangurinn er víðátta ís-
lensku þjóðarinnar frá eddu til
nútímans, líkt og allir atburðir
hafi greypst í ásjónu landsins. En
líka ákveðinn sársauki:
Þegar ég ferðast um landið
og lít út um gluggann
kemur landið inn um gluggann
og rennur saman
við sviðann í hjartanu
Þorsteinn er engan veginn
hefðbundið ættjarðarskáld: sýn
hans er gagnrýnin, og segja má
sjálfsgagnrýnin, enda hluti þjóð-
arinnar með kostum og brestum.
Og þá kann að bregða fyrir
beiskri kaldhæðni sem svíður
undan. Í ljóðum Þorsteins er
máttur orðsins orðinn mikill, og
þrátt fyrir þunga alvöru, jafnvel
ótrú og bölsýni, hefur vonin aldrei
vikið til hliðar. Sú von að þrátt
fyrir allt muni manneskjan lifa af
og sigrast á vanmætti sínum.
Og nú er komið að skilnaðar-
stund. Persónulega á ég Þorsteini
mikið að þakka. Hann veitti mér
ómetanlega aðstoð þegar ég var
að bjástra við handrit Sólarljóða
og doktorsritgerð um það merka
kvæði. Hann las fyrir mig ljóðin
mín fyrir birtingu með sinni
öruggu málkennd og ótrúlegu
glöggskyggni. Fyrir það þakka ég
á kveðjustund, en þó mest fyrir
langa og hlýja vináttu. Farðu vel,
vinur og bróðir, ljóðin þín munu
rata til sinna um aldur og ævi.
Laufeyju og afkomendum
sendum við Bera innilegar sam-
úðarkveðjur.
Njörður P. Njarðvík.
Við Þorsteinn frá Hamri
kynntumst árið 1955. Þá stofnuð-
um við – af miklu lítillæti – félagið
Intelligentia, sem starfaði af
nokkurri íþrótt næstu tvö ár.
Félagar voru Alfreð Flóki,
Helgi Guðmundsson úrsmiða-
meistari, Baldur Jónsson bók-
menntafræðingur, afkomandi
Jens Sigurðssonar, bróður Jóns
forseta, Guðmundur Pálsson, BA,
Þorsteinn frá Hamri sem var þá
nýkominn til borgarinnar og sest-
ur í Kennarskólann, Ólafur
Magnússon, skákmeistari og
fræðimaður. Varnarþing félags-
ins var í sal Slysavarnafélagsins í
Grófinni 1.
Auk þess gaf félagið út tímarit-
ið „Rausið – Augnablik“ sem kom
út sprittfjölritað tvisvar sinnum.
Vorið 1957 hélt félagið fund í
Kamp Knox, bragga C-10, en þar
bjó þá Ásta módel og skáld Sig-
urðardóttir frá Litla-Hrauni á
Snæfellsnesi.
Leiddi þessi fundur til ásta
millum Þorsteins og Ástu og voru
þau saman í sjö ár og eignuðust
fimm börn, sem öllum kippir í
bæði kynin. Þorsteinn fékk starf
hjá Bókasafni Kópavogs og starf-
aði þar í nokkur ár, en gaf einnig
út ljóðabækur og þjóðlega þætti
og skáldsögur. Varð hann á fáein-
um árum meðal virtustu skálda
okkar.
Ragnar í Smára gaf Ástu og
Þorsteini dágott hús í nágrenni
Kópavogshafnar. Var þar oft
glatt á hjalla og m.a. kom ég
þangað með fágætan gest haustið
1963, sjálfan hertogann af St.
SJÁ SÍÐU 22
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Listaskáldið Þorsteinn frá Hamri hlaut verðlaun Jónasar
Hallgrímssonar á degi íslenkrar tungu árið 2009.
Ástkær móðir okkar, tengdamóðir, amma
og langamma,
JÓNÍNA Á. KRISTINSDÓTTIR,
Stella,
Hjúkrunarheimilinu Eir,
Reykjavík,
lést á Eir laugardaginn 3. febrúar.
Útför fer fram í Grafarvogskirkju föstudaginn 16. febrúar
klukkan 15.
Jóna G. Alexandersdóttir Davíð Löve
Sófus A. Alexandersson Guðrún Ágústsdóttir
Áslaug Alexandersdóttir Þorgeir Kjartansson
Kristín H. Alexandersdóttir Ásgeir J. Þorvaldsson
barnabörn og barnabarnabörn
Elskuleg dóttir okkar, móðir, tengdamóðir
og vinkona,
LINDA ANTONSDÓTTIR,
lést á Landspítalanum 10. febrúar í faðmi
ástvina sinna eftir skammvinn veikindi.
Útförin verður auglýst síðar.
Anton Kristinsson Sólveig G. Gunnarsdóttir
Andri Már Helgason Ragna Lind Rúnarsdóttir
Ævar Þór Helgason
Valdís Halldórsdóttir Lilja Jónsdóttir
Helgi Valur Árnason
Ástkær eiginkona mín, móðir okkar,
tengdamóðir og amma,
GUÐMUNDA ANNA EYJÓLFSDÓTTIR,
lést á Hrafnistu, Kópavogi, sunnudaginn
11. febrúar.
Jarðarförin verður auglýst síðar.
Jón Kristinn Ríkarðsson
Snæbjörg Jónsdóttir Sigurður Nordal
Gróa R. Jónsdóttir Ragnar Kristinn Ingason
Erlingur Jónsson Íris Ósk Blöndal
Ævar Þór Jónsson
Ríkarður Jón, Dóra, Bjarki Steinn, Sæunn Elín, Anna,
Guðjón Ólafur og Guðmundur
HLYNUR ÞÓR MAGNÚSSON
frá Leirvogstungu,
Mosfellsbæ,
lést á heimili sínu 25. desember.
Útförin fór fram í kyrrþey.
Erla Hlynsdóttir
Lovísa Erludóttir
Okkar elskulegi
ÁSGEIR LEIFSSON
hagverkfræðingur
lést á dvalar- og hjúkrunarheimilinu Grund
miðvikudaginn 7. febrúar.
Hann verður jarðsunginn frá Fossvogskirkju
miðvikudaginn 21. febrúar klukkan 13.
Við þökkum innilega auðsýnda samúð.
Helga Ólafsdóttir
Leifur Hrafn Ásgeirsson
Ylfa Sigríður Ásgeirsdóttir Daniele Quaglia
Davíð Helgi Daníelsson Quaglia
Elsku pabbi, tengdapabbi, afi, sonur og bróðir,
STEFÁN AGNARSSON,
lést þriðjudaginn 6. febrúar. Útförin fer fram frá Dalvíkurkirkju
laugardaginn 17. febrúar klukkan 13.30.
Jarðsett verður að Völlum.
Fyrir hönd aðstandenda,
Agnar Snorri Stefánsson