Morgunblaðið - 13.02.2018, Blaðsíða 20

20 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. FEBRÚAR 2018
✝ ÞorsteinnJónsson frá
Hamri fæddist 15.
mars 1938 á
Hamri í Þver-
árhlíð. Hann and-
aðist á heimili sínu
í Reykjavík 28.
janúar 2018.
Foreldrar Þor-
steins voru Jón
Leví Þorsteinsson,
f. 22.3. 1900, d.
14.6. 1966, bóndi á Hamri í
Þverárhlíð, og k.h. Guðný Þor-
leifsdóttir, f. 28.1. 1907, d. 2.8.
1964, húsfreyja.
Bróðir Þorsteins er Þórarinn
Viðfjörð, f. 30.6. 1942, fyrrv.
bóndi á Hamri í Þverárhlíð,
kvæntur Karenu Welding hús-
freyju.
Sambýliskona Þorsteins var
Ásta Jóna Sigurðardóttir rithöf-
undur, f. 1.4. 1930, d. 21.12.
1971. Þau eignuðust fimm börn.
Þau eru: 1) Dagný, kennari á
Akranesi, f. 31.10. 1958. Börn
Dagnýjar eru Hlíf Einarsdóttir
og Birkir Ívar Gunnlaugsson. 2)
Þórir Jökull, prestur í Noregi, f.
2.11. 1959. Dætur Þóris eru Sig-
urveig og Silja Theodora. 3)
Böðvar Bjarki, kennari og stýri-
maður, f. 2.11. 1960. Börn Böðv-
Leifsdóttir, f. 2.7. 1965, d. 29.1.
1993.
Þorsteinn var frá 1982 í sam-
búð með Laufeyju Sigurðar-
dóttur fiðluleikara, f. 10.5. 1955.
Foreldrar Laufeyjar voru Sig-
urður Örn Steingrímsson, pró-
fessor í guðfræði, og Bríet Héð-
insdóttir, leikkona og leikstjóri.
Dóttir Þorsteins og Laufeyjar er
Guðrún háskólanemi, f. 2.3.
1994. Langafabörn Þorsteins
eru tíu talsins.
Þorsteinn lauk gagnfræða-
prófi og landsprófi við Héraðs-
skólann í Reykholti 1954 og
stundaði nám við KÍ 1955-1957.
Þorsteinn vann almenn sveita-
störf til 1958 en fékkst síðan við
bókavörslu og vann verka-
mannastörf í Reykjavík sam-
hliða ritstörfum. Frá 1967
fékkst hann eingöngu við rit-
störf og sinnti auk þess síðar
dagskrárgerð og prófarkalestri
og var mikilvirkur þýðandi.
Þorsteinn sat í stjórn Rithöf-
undafélags Íslands 1966-1968,
var varamaður í stjórn Rithöf-
undasambands Íslands 1984-
1986 og meðstjórnandi 1986-
1988. Eftir Þorstein liggur fjöldi
verka; ljóðabóka, skáldsagna,
þýðinga og fleira og hlaut hann
ótal viðurkenningar á sextíu ára
rithöfundarferli sínum.
Útför Þorsteins fer fram frá
Dómkirkjunni í Reykjavík í dag,
13. febrúar 2018, klukkan 15.
ars eru Jón Daði,
Dóa Dagný og Diljá
og uppeldisbörn
hans eru Auðun
Daníelsson, Edda
Linn Rise, Íris Rise
og Pétur Karl Heið-
arson. 4) Kolbeinn,
blaðamaður í
Reykjavík, f. 24.1.
1962. Synir Kolbeins
eru Þráinn og Jök-
ull, f. 27.9. 1994, d.
27.9. 1994, og uppeldisdóttir
hans er Rakel María Magn-
úsdóttir. 5) Ása, meinatæknir í
Reykjavík, f. 11.6. 1964. Sam-
býlismaður Ásu er Gunnar Jó-
hannesson, f. 14.3. 1956. Dóttir
Ásu er Ásta Ólafsdóttir og upp-
eldisbörn hennar og börn Gunn-
ars eru Garðar og Ríkey.
Þorsteinn kvæntist 2.12. 1967
Guðrúnu Svövu Svavarsdóttur
myndlistarmanni, f. 22.12. 1944.
Þau skildu. Sonur Þorsteins og
Guðrúnar Svövu er Egill, kíró-
praktor í Reykjavík, f. 7.10.
1968. Kona Egils er Agnes Matt-
híasdóttir, f. 23.7. 1972. Börn
Egils eru Ástgeir, Guðrún og
stjúpdóttir hans og dóttir Agn-
esar er Sólveig Lea Jóhanns-
dóttir. Stjúpdóttir Þorsteins og
dóttir Guðrúnar Svövu er Védís
Í dag er Þorsteinn frá Hamri
kvaddur hinstu kveðju frá Dóm-
kirkjunni í Reykjavík. Ég vil
þakka samverustundirnar og
minnast pabba míns nokkrum
orðum.
Frá æsku bar hann fas skálds-
ins, var bókhneigður og þyrstur í
fróðleik, fjörlega greindur og
minnugur, síyrkjandi og kunni
snemma ótal kvæði og vísur.
Landið, sagan og þjóðmenningin
komu til hans eftir leiðum orðlist-
arinnar. Er hann komst á mann-
dómsár lá leið hans suður og fyrr
en varði var hann orðinn fjöl-
skyldumaður og margra barna
faðir.
Ég man bernskuár á Hafnar-
braut 4 í Kópavogi, Ástu mömmu
og pabba sem fór á pússuðum
skóm til starfa á bókasafni bæj-
arfélagsins. Það var róttækur
ungur maður sem þá hafði sent
frá sér nokkur ljóðakver. Hann
tileinkaði þau okkur börnum sín-
um, hverju sitt. Mér tileinkaði
hann Lifandi manna land sem út
kom 1962 er ég var á þriðja ári.
Gönguferðir um fjöruna með
pabba voru sögustundir sem
kveiktu í barnshuganum ævin-
týramyndir. Minnisstæð er sjó-
ferð með Akraborginni upp í
Borgarnes á leið til afa og ömmu
og Þórarins frænda á Hamri.
Pabbi sá ráðalaus á bak fimm
ungum börnum sínum. Við systk-
inin vorum tekin að stálpast þeg-
ar hann birtist í lífi okkar á ný. Þá
vitjaði hann okkar hjá fósturfor-
eldrum með nýja konu og ný
systkini okkar. Eftir það hittum
við hann oftar og dvöldum með
nokkurri reglu á heimili hans og
Guðrúnar Svövu í Reykjavík.
Pabbi átti erindi við samtíð
sína sem skáld og rithöfundur.
Hann birti sig líka sem pólitískan
hugsjónamann og hélt sig við það
sem honum sýndist búa yfir sið-
viti og sanngirni eða vera líklegt
til að stuðla að jöfnuði og bættum
hag almennings. Það setur mark
sitt á hverja kynslóð hvernig hún
umgengst drauminn um óskarík-
ið og vonina um líf hinnar kom-
andi aldar.
Öll vorum við uppkomin þegar
pabbi og Laufey tóku saman.
Okkur þótti margt breytast þá.
Hann lagði frá sér áfengið og
hefði ekki þótt skaði að ég upp-
lýsti hve mikla endurlausn það
færði. Líf hans varð í mörgu efni
nýtt á þessum árum.
Börn hans mættu honum hvert
á sinn hátt. Við urðum nánir með
árunum. Eitt sinn hafði hann kím-
inn á orði að í mér leyndist Sturl-
ungi og mér féll vel sú margræða
kenning. Mér er hugstætt innsæi
hans, líka í þeim efnum sem varða
líf mitt sem prests og kristins
manns. Hann las yfir sérefnisrit-
gerð mína um Pál postula þegar
ég var að ljúka námi við guðfræði-
deild Háskóla Íslands og mér eru
í fersku minni góðar athugasemd-
ir hans um það sem ég dró fram í
ritum postulans.
Fyrir nokkrum árum las hann
yfir þýðingu mína á einu rita
Lúthers sem nú er komin út á
bók. Hann kunni að meta þýð-
inguna, ritið sjálft og höfund þess
eins og hann þar birtist.
Í vinahópi pabba var löngum
minnisstætt fólk. Margir komu
við til að skrafa og einstaka til að
þegja með honum. Einnig það var
vandræðalaust. Hann var í senn
spekingur sem snerti líf fólks með
tilsvörum sínum og strákur ofan
úr Borgarfirði sem hló gjarna oní
sér þegar eitthvað fyndið bar á
góma.
Pabbi vildi að fólk færi varlega
með orð og taldi öllum gagnlegt
að huga að inntaki þeirra. Hann
unni bókinni. Engan hef ég séð
fara höndum um bækur af sömu
nærgætni og hann. Hnignandi
tök Íslendinga á eigin tungu ollu
honum hugarangri og miður féll
honum sú afstaða fólks að hið
liðna skipti ekki máli.
Honum þótti Jónas Hallgríms-
son bera af skáldum, sagði hann
hafa klætt fegurð Íslands í orð
svo að landið varð dýrmætt með
þeim hætti sem það hafði ekki
fyrr verið. Eins og Jónas töfraði
pabbi einnig fram svipi landsins,
fólk og staði sögunnar og sagn-
anna sem hann þekkti svo vel.
Hann var jarðbundinn maður
en á hljóðlátan hátt var þó eins og
honum fylgdi vitund um önnur
óræð svið. Allmörg ljóða hans
lýsa trúarlegu innsæi eða spurn
andspænis leyndardómum tilver-
unnar.
Pabbi var hugprúður í veikind-
um sínum. Er ég vitjaði hans í
annarri viku janúar fagnaði hann
mér með gleði. Kímnigáfa hans
var á sínum stað og hinn frjói
hugur. Hann var þrotinn að þreki
og heilsu, vissi að hverju fór. „Við
skulum bera okkur vel Mýra-
menn!“ hvíslaði hann. Hann
spurði um dætur mínar, var þakk-
látur fyrir umhyggju hjúkrunar-
fólks og talaði hlýlega um alla.
Pabbi kvaddi þessa vist á afmæl-
isdegi móður sinnar.
Ég kveð þig, pabbi minn, með
orðum listaskáldsins góða:
Þó vér skiljum um stund,
þá mun fagnaðarfund
okkur fljótt bera aftur að höndum;
því að hjólið fer ótt,
því að fleyið er fljótt
er oss flytur að Glólundar ströndum.
Þórir Jökull Þorsteinsson.
Það eru mikil forréttindi að
hafa kynnst nokkrum höfuðskáld-
um sinnar kynslóðar. Þeim kynn-
ist maður vitaskuld í verkum
þeirra, en gaman og auðgandi er
líka að þekkja þau persónulega til
andlegrar upplyftingar í hvers-
deginum.
Atvik hafa hagað því svo að ég
hef kynnst flestum leikskáldum
þjóðarinnar vel og jafnvel áður en
þeir náðu tökum á pennanum. Við
gengum saman, ef svo má að orði
komast. Leikskáldskapur er að
auki þess eðlis að iðulega þurfa
margir að verkum að koma áður
en þau eru fullmótuð.
Um ljóðskáldið gegnir öðru
máli. Það situr oftast eitt sér með
myndir sínar og fangar orð. Þor-
steini kynntist ég þannig í svört-
um kufli og með tannfé handa
nýjum heimi. En þegar ég stóð
síðan augliti til auglitis við skáldið
og við skiptumst á orðum skildi
ég að þannig hlaut þessi maður að
yrkja og enginn annar.
Við Þorsteinn vorum af sömu
kynslóð og mér fannst hann
löngum tala mínu máli, útskýra
fyrir mér, þjóðinni og umheimin-
um hvað við værum að hugsa eða
hverju við ættum að huga betur
að. Því að hann eins og öll góð-
skáld var ævinlega að skapa nýj-
an heim. Ekki þó þannig að hann
segði skilið við fortíðina, öll saga
Íslands var þar stöðugt lifandi að
baki. Og þess vegna gekk honum
kannski líka betur að sjá nútíðina
og spá í framtíðina. Til þess þurfti
oft ekki mörg orð, enda Þorsteinn
ekki alltaf margorður. En þá voru
orðin þeim mun betur valin. Og
um þau búið af næmleika fagur-
kerans.
Eitt síðasta ljóð Þorsteins sem
birtist á prenti var í síðustu ljóða-
bókinni, Núna, sem ég býst við að
mörgum finnist eins og hafi verið
ort hvern þann dag sem hún er
gripin og lesin. Með þeim orðum
hans sjálfs kveð ég vin minn,
hann er sem fyrr mín tunga:
Svo mælti hann
og var horfinn
Þá fannst mér ég heyra
fjölrödduð, skær
svofelld orð
við undirleik vindsins
sem bar þau ýmist
beint mér að hlust eða fjær:
„Manstu!
Gleymirðu mér?“
Í sömu andrá er hann reyndar
sem oftar að tala um fararefni,
„hvort sem tíðin reynist sumar-
sæl eða fjúksöm í fangið“.
Sú þjóð lendir í ógæfu sem
gleymir Þorsteini frá Hamri og
hlustar ekki á rödd hans.
Sveinn Einarsson.
Þorsteinn frá Hamri hefur
kvatt okkur og heldur nú á leið til
ljóðvakans ljósu stranda. Með
honum hverfur sjónum eitt höfuð-
skáld Íslands, djúpvitur, orðsnjall
og tær, glettinn öðlingur og vinur.
Þegar horft er til baka kemur
upp í hugann urmull góðra sam-
verustunda þar sem spjallað var
um heima og geima, skáldskap og
lífið. Og alltaf færði skáldið við-
mælanda eitthvað nýtt, fróðleik,
hugarró, ferskt sjónarhorn á lífið.
Mér er afar minnisstætt kaffi-
boð heima hjá Þorsteini og Lauf-
eyju þegar Þorsteinn las óvænt
upp fyrir gesti ljóðið Þau vötn og
okkur Forlagsfólki varð ljóst að
ný ljóðabók væri á næsta leiti, en
það reyndist bókin Hvert orð er
atvik.
Það greip alltaf um sig eftir-
vænting á skrifstofum Forlagsins
þegar spurðist að von væri á nýju
handriti frá Þorsteini, enda unun
að sökkva sér í heillandi ljóðheim
hans. Ljóð Þorsteins leituðu
gjarnan fanga í gamlar menning-
arhefðir, en skáldið endurnýjaði
skáldskapinn, færði hann í óvænt-
an búning og opnaði nýjar gáttir í
vitund lesenda.
Fyrir örfáum vikum fögnuðum
við 60 ára höfundarafmæli Þor-
steins með endurútgáfu skáldsög-
unnar Haust í Skírisskógi, en
fyrsta ljóðabók skáldsins, Í svört-
um kufli, kom út árið 1958 og sú
síðasta, Núna, árið 2016.
Á farsælum ferli sínum hlaut
Þorsteinn fjölda viðurkenninga,
meðal annars Íslensku bók-
menntaverðlaunin árið 1992 fyrir
ljóðabókina Sæfarinn sofandi,
riddarakross Hinnar íslensku
fálkaorðu fyrir ritstörf árið 1996,
heiðurslaun Alþingis árið 2001 og
verðlaun Jónasar Hallgrímssonar
á degi íslenskrar tungu árið 2009.
Þorsteinn snart okkur djúpt,
ekki aðeins með skáldskap sínum,
næmu innsæi og sýn á fegurðina,
heldur einnig með hlýrri nærveru
sinni og örlátri vináttu. Við kveðj-
um Þorstein frá Hamri með sökn-
uði um leið og við þökkum honum
af öllu hjarta fyrir samfylgdina.
Fyrir hönd starfsfólks Forlags-
ins votta ég Laufeyju Sigurðar-
dóttur konu hans, Guðrúnu dóttur
þeirra og börnum hans öllum inni-
lega samúð.
Hólmfríður Matthíasdóttir.
Síminn hringir. Ég svara. „Já
halló, þetta er Þorsteinn gamli“ er
sagt á hinum endanum með þess-
ari rödd sem var fallegust á land-
inu. Hún kom til manns, ekki með
ofstopa og grjótkasti heldur lædd-
ist inn á lyngmjúkum borgfirsk-
um mosaskóm og hreiðraði um sig
í brjóstinu eins og fugl. Eins og
sólskríkja. Og það birti yfir, við
ræddum veðurfarið og ástandið á
landinu, svo spurði hann: „Er hún
Sigga þín við, ég þarf að spyrja
hana að dálitlu?“ Kynni okkar hóf-
ust þannig að við hjónin bjuggum
um tíma í sama húsi og þau Þor-
steinn og Laufey og varð okkur
vel til vina. Sá vinskapur hélst
þótt við flyttum annað og dýpkaði
frekar eftir því sem árin liðu.
Og það var alltaf sól í sinni þeg-
ar maður hélt út í sinn hversdag
eftir að hafa staldrað við á Smára-
götunni, því þær stundir voru svo
dýrar og skemmtilegar.
Þó oftast bara snakkað um dag-
inn og veginn og bullaðar kjafta-
sögur, en hvað um það. Og nú
samt alltof fáar stundir. En
óvæntasta stund okkar Þorsteins
saman var þótt undarlegt megi
virðast vorkvöld eitt í Húnavatns-
sýslu. Hann var að vísu heima hjá
sér og ég einn akandi á norðurleið
á leið í sauðburðinn eins og hann í
ljóðinu.
Á Holtavörðuheiðinni gramsaði
ég í poka með diskum og þá kem-
ur skáldið upp úr pokanum líkt og
sálin hans Jóns míns úr skjóðunni
hjá kerlingunni forðum og eins og
hendi sé veifað byrjar hann að
lesa fyrir mig þar sem Hrúta-
fjörðurinn liggur fyrir fótum mín-
um. Það er ekki að orðlengja það;
Þorsteinn var sestur við hliðina á
mér og var þar báðar Húnavatns-
sýslurnar. Þær eru langar, en ég
gleymdi öllu; öllum sjoppum, öll-
um kennileitum, var ekki svang-
ur, sá bara veginn og stikurnar.
Og við færðumst austar, dal fyrir
dal og ljóð fyrir ljóð. Oft var sett í
bakk í ljóðunum þótt vagninn
héldi sínu striki, ég bað skáldið að
lesa aftur og kannski enn aftur.
Svo bað ég um hjálp og sagði:
Nú verður þú að vísa mér veg-
inn, ganga á undan því við erum
lentir í þoku, jafnvel stórhríð, og
nú villumst við. – Og mér finnst
eins og þá hafi skáldið kímt góð-
látlega og kannski hlegið örlítið
ofan í bringu, pússað gleraugun
og fengið sér kaffisopa og síðan
fann ég þessa miklu hlýju sem
fylgdi honum streyma til mín
meðan ég leitaði að næstu stiku.
Og vorrökkrið fellur á. Ég ranka
við mér í glaðatunglskini uppi á
Vatnsskarði. Hér þekki ég mig og
rata áfram. Ég er samt örlítið ut-
an við mig, hafði misst af heilli
sýslu en verið í óútskýranlegu
sambandi við tilfinningar, sögur
og tákn.
Og nú sit ég og kafa í hugskot-
ið, opna hliðið og minningarnar
koma bjartar eins og lömb að
vori. Ég heyri til fugla hátt til
fjalla og hlusta. Finn hlýjuna.
Hann er hér enn. Og verður.
Eyþór Árnason.
Sólardagar og sólarlitlir dagar.
Eins og í skuggsjá renna um
huga minn myndir frá tveimur
heitum sumrum í Skutulsfirði og
á Hornströndum fyrir hátt í
hálfri öld. Skáldið Þorsteinn og
Guðrún Svava og börnin tvö,
Védís og Egill, í bústað inni í
Firði.
Daglegt samneyti, bátsferðir,
sagnagaldur, reikað um holt og
móa, klifrað yfir girðingar, haft í
heitstrengingum að fara ríðandi
með alvæpni á Arnarvatnsheiði.
Málverk af okkur tveimur horf-
andi út í þokuna á brún Horn-
bjargs.
Við Þorsteinn urðum vinir sem
aldrei hefur borið skugga á. Á
hverju sem á gekk átti ég athvarf
hjá honum. Lágstemmd nærvera
hans var mér mikilvægari en allir
heimsins sálfræðingar. Það var
heilmikil forneskja í honum en
samt var hann örnæmur á nú-
tímann. Oft gleymdum við okkur í
samræðum um gamla örlaga-
þræði. Hann var manna fróðast-
ur. Ógleymanlegt var að ganga
með honum um velli og gjár á
Þingvöllum. Við ferðuðumst um
Sturlungaslóðir Borgarfjarðar,
komum við á Hamri og gengum
Surtshelli með blys í hendi.
Á fyrri árum kynna okkar var
Bakkus stundum með í för, jafn-
vel oft. Það var stundum gaman
en ekki alltaf. Bakkusi var úthýst
fyrir margt löngu í föruneyti okk-
ar og var það okkur bjargræði.
Fyrir 36 árum hófst sambúð
mín og Hildar og Þorsteins og
Laufeyjar nær samtímis. Vinátta
okkar fjögurra var innsigluð með
því að ganga Leggjarbrjót í roki
og rigningu á hvítasunnu 1982.
Ári seinna voru þau giftingar-
vottar okkar í kirkjunni á Reyni-
völlum í Kjós. Þorsteinn las við
það tækifæri ljóð Jóhannesar úr
Kötlum og Laufey spilaði Bach.
Síðan hafa verið gagnvegir á
milli. Eftirminnilegastar voru
dvalir okkar hjá þeim á Höfða í
Mývatnssveit og árlegar skötu-
veislur á Þorláksmessu.
Þorsteinn las bækur mínar
flestar í handriti, fór varfærnum
höndum um efnið, dæmdi með
kærleika og hvatti til dáða. Fyrir
það er ég honum ævinlega þakk-
látur.
Við Hildur eigum eftir að
sakna hans mikið. Hann mun þó
lifa okkur áfram í minningunni og
skáldskapnum. Sterkur, hljóðlát-
ur og yfirlætislaus.
Guðjón Friðriksson.
Þorsteinn Jónsson
Hver er vilji þinn varðandi skipulag og fyrirkomulag
útfarar, þ.e. hinsti vilji. Við bjóðum þér til samtals um
það sem er þér mikilvægast við lífslok þín. Viljayfirlýsing
þín verður eftirlifendum mikilvægt leiðarljós. Samtalið
og varðveisla upplýsinga er þér að kostnaðarlausu.
Við erum til staðar
þegar þú þarft á
okkur að halda
Elín Sigrún Jónsdóttir,
lögfræðingur
Útfararþjónusta
& lögfræðiþjónusta
Með kærleik og virðingu
Útfararstofa Kirkjugarðanna
Vesturhlíð 2, Fossvogi | Sími 551 1266 | útför.is
Virðing,
reynsla
& þjónusta
Allan
sólarhringinn
571 8222
Svafar:
82o 3939
Hermann:
82o 3938
Ingibjörg:
82o 3937
www.kvedja.is
svafar & hermann